DİNLEDEBİYAT
Atın yiğidi kendine kamçı vurdurmaz.
ANLATIM YÖNTEMİNE GÖRE CÜMLELER
1. Öznel Cümleler:
İfade edilen düşüncede kişiden kişiye değişebilen kelimeler kullanılıyorsa o cümle özneldir. Örnek olarak“ Ali çok iyi konuşuyor.” Cümlesinde geçen ‘iyi’ sözcüğü özneldir. Bu kelime aynı zamanda bir şahsın konuşması ile ilişkilendirilince tüm cümle öznel olmuş olur. Çünkü söyleyene göre iyi olan konuşma farklı birine göre kötü olabilir.
Örnek Cümleler:
-
Annemin güzel bir gülümsemesi var.
-
Hayatımda gördüğüm en iyi resim bu.
2-Nesnel Cümleler
İfade edilen düşünce kişiden kişiye değişmeyen, herkes açısından aynı şekilde kabul edilen kelimeler kullanılıyorsa o cümle nesnel bir cümledir. Kısaca içinde öznel kelime bulunmayan cümleler nesneldir. Örnek olarak “ Bu sınıfın rengi mavidir.” Cümlesini söyleyen kişi renk körü değilse o sınıf herkese göre mavidir. Yani kişiden kişiye değişmez. Bu da cümleyi nesnel yapar.
Örnek Cümleler:
-
İstanbul fay hattı üzerindedir.
-
Evin kapısı kırılmış.
-
Bugün yeni ABD Başkanı göreve başlayacak.
3-Tanım Cümleleri
‘Nedir? ya da kimdir?’ sorularının cevabı tanım cümlesidir? Amaç varlık ya da kavramları tanıtmaktır.
Örneğin “Klavye nedir?” sorusunun cevabı ‘ Bilgisayara ya da bilgisayarda yazı yazmaya yarayan alettir.’ cümlesi bir tanım cümlesidir.
Örnek Cümleler:
-
Kitap, kelimeleri sonraki nesillere taşıyan bir hazine sandığıdır.
-
Karate bir spor değil, bir sanattır.
-
Hamsi bir tuzlu su balığıdır.
4-- Doğrudan Anlatım Cümleleri
Bir başkasının cümlesini hiç değiştirmeden kendi cümlemizin içine yerleştirerek aktardığımız cümlelere denilir. Başkasının cümlesi genelde aktarıcının cümlesinde tırnak içinde verilir.
Örnek olarak “ Veysi bana ‘Bugün okula gelmeyeceğim.’ dedi.” cümlesinde ‘Veysi bana dedi.’ asıl cümle yani aktarıcının cümlesi, ‘Okula gelmeyeceğim.’ İse yan cümle yani aktarılan cümledir.
Örnek Cümleler:
-
‘Yarın maça çıkamayacaksın.’ dedi bana koç.
-
Annem kızdı ve bana sadece ‘Otur yerine!’ dedi.
5- Dolaylı Anlatım Cümleleri
Birinin cümlesindeki anlamı bir başkası kendi cümlesi ile ve kendi üslubu ile aktarıyorsa dolaylı anlatım yapmış olur.
Örneğin, “Veysi bana ‘ Bugün okula gelemeyeceğim.’ dedi.” Doğrudan bir anlatım iken “Veysi bugün okula gelemeyeceğini söyledi.” cümlesi dolaylıdır.
Örnek Cümleler:
-
Babam bana sokakta yürürken dikkatli olmamı öğütledi.
-
Bana aşağı bakmamam gerektiğini söyledi.
6- Kinayeli Cümleler
Bu tür cümlelerde ifade edilen anlam ile kastedilen anlam farklılık gösterir. Çoğunlukla espri yada alay maksatlı olarak söylenilenin tersi bir anlam kastedilir.
Örneğin “ Halı saha maçında bizim takım harika bir oyun sergileyerek 20-0 yenildi.” Cümlesinde harika oyun sözcüğü aslında durumun vehametini alaycı bir üslup ile aktarmak amacı ile kullanılmıştır.
Örnek Cümleler:
-
Üstünün başının her gün dağılmasından ne kadar uslu bir çocuk olduğunu anlayabilirsiniz.
-
Bir gün devamsızlık hakkımın kalması okulu çok sevdiğimi göstermez mi?
7-Aşama Bildiren Cümleler
Cümlede anlatılan eylem tek seferde değil aşamalı olarak gerçekleşir. Bu olumludan olumsuza, olumsuzdan olumluya; uzaktan yakına,yakından uzağa .... vb. şekillerde olabilir.
Örneğin ‘ Bisiklet tarlaların arasında yavaş yavaş kayboluyordu’ cümlesinde yakından uzağa değişimi vardır.
Örnek Cümleler:
-
Gökyüzündeki ördek sürüsü bize yaklaştıkça büyüyordu.
-
Küçük çocuk gün geçtikçe ayaklarını daha iyi kullanıyordu.