DİNLEDEBİYAT

3. İki noktadan sonra gelen cümleler büyük harfle başlar:

​

• Apartmanın üzerindeki çocuk bağırıyordu: Lütfen yardım edin!

​

Not:  İki noktadan sonra cümle ve özel ad niteliğinde olmayan örnekler sıra­landığında bunlar büyük harfle başlamaz:

 

• Pazardan şunları aldım: elma,armut, şeftali ...

 

 

4.  Rakamla başlayan cümlelerde rakamdan sonra gelen kelime özel ad değilse büyük harfle başlamaz.

​

• 2009 yılında doğdu benim kızım.

 

 

5. Örnek niteliğindeki kelimelerle başlayan cümlede de ilk harf büyük yazılır.

​

• "Et-, ol-" fiilleri, dilimizde en sık kullanılan yardımcı fiillerdir.

 

 

 

 

6. Dizeler büyük harfle başlar

 

• Korkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak

       Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. (Mehmet Akif Ersoy)

 

 

7.  Özel adlar büyük harfle başlar:

​

a. Kişi adlarıyla soyadları büyük harfle başlar: 

• Mustafa Kemal Atatürk, , Sait Faik Abasıyanık, Yunus Emre, Vilhelm Thomsen vb.

​

 

b. Takma adlar da büyük harfle başlar.

​

• Muhibbi (Kanuni Sultan Süleyman)

• Kirpi ( Falih Rıfkı Atay)

 

​

c.  Kişi adlarından önce ve sonra gelen unvanlar, saygı sözleri, rütbe adları ve lakaplar büyük harfle başlar.

​

• Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk

• Kaymakam Mehmet Bey

• Genç Osman

 

​

d. Akrabalık adı olup lakap veya unvan olarak kullanılan kelimeler isimden önce de sonra da gelse büyük harfle baş­lar.

​

•  Dayı Cemal hapisten çıkmış diye duydum

• Ayşe Hala mahallenin sevdiği yakını, akrabası olmayan biriydi.  

 

 

e.  Akrabalık bildiren kelimeler küçük harfle başlar.

​

• Döndü ablamda yemek yerim.

• Sıdıka halamın evine gidelim.

 

 

f. . Cümle içinde özel adın yerine kullanılan makam veya unvan sözleri büyük harfle baş­lar.

​

• Türkiye’ye gelen misafir heyeti Başbakan kabul etti.

 

 

8. Saygı bildiren sözlerden sonra gelen ve makam, mevki, unvan bildiren kelimeler büyük harfle başlar.

​

• Sayın Bakan

• Sayın Başkan,

 

 

9. Mektuplarda ve resmî yazışmalarda hitaplar büyük harfle başlar.

​

• Sevgili Ablacığım

• Değerli Dinleyiciler

 

​

10. Hayvanlara verilen özel adlar büyük harfle başlar.

​

• Boncuk bütün gün şömineni başında yattı.

• Bugün Karakaçan’ı hiç görmedim.

 

​

11. Millet, boy, oymak adları büyük harfle başlar.

​

• Japon

• Türk

• Kırgız

• Çepni

 

12.  Dil ve lehçe adları büyük harfle başlar

• Rusça

• Oğuzca

 

 

13. Devlet adları büyük harfle başlar.

​

• Amerika Birleşik Devletleri

• Japonya

 

 

14. Din ve mezhep adları ile bunların mensuplarını bildiren sözler büyük harfle başlar.

​

• Hristiyanlık, Hristiyan

• Budizm, Budist

• Malikilik, Maliki

 

​

15. Din ve mitoloji ile ilgili özel adlar büyük harfle başlar.

​

• İlah

• Mikail

• Zeus

• Kibele 

• ​

Not:  “Tanrı, Allah, İlah” sözleri özel ad olarak kullanılmadıklarında küçük harfle başlar.

​

• Eski Mısır tanrıları

• Film aleminin ilahı.

 

​

16. Gezegen ve yıldız adları büyük harfle başlar.

​

• Dünya

• Satürn

• Güneş

 

 

Not:  Dünya, güneş, ay kelimeleri gezegen anlamı dışında kullanıldıklarında küçük harfle başlar.

​

• Onu dünyalar kadar seviyordu.

 

​

17. Yer- yön bildiren sözler isimden önce gelirse büyük, kendi başına ya da isimden sonra gelirse küçük yazılır.

​

• Bugün Doğu Anadolu’ya gideceğim.

• Yarın da Anadolu’nun güneyine gitmeyi düşünüyorum.

• Yola çıkınca önce güneye sonra kuzeye yöneldim.

 

Not: Yer- yön bildiren sözcükler aidiyet ya da topluluk bildirirse büyük harfle başlar.

​

• Bu konuda Batı bizden farklı düşünüyor.

• Bence Doğu mistisizmi insanı başka dünyalara götürüyor.

​

 

18. Yer adları (kıta, bölge, il, ilçe, köy, semt vb.) büyük harfle başlar.

​

• Güneydoğu Anadolu

• Isparta

• Ünye

• Bahçelievler

 

19. Yer adlarında ilk isimden sonra gelen ve deniz, nehir, göl, dağ, boğaz vb. tür bildiren ikinci isimler büyük harfle başlar.

​

• Asya Yakası

• İstanbul Boğazı

• Curi Irmağı,

•  Marmara Denizi

• Erciyes Dağı

•  Van Gölü

•  Zigana Geçidi.

 

​

Not:  Özel ada dâhil olmayıp tamlama kuran şehir, il, ilçe, belde, köy vb. sözler küçük harfle başlar.

​

• Ordu ili

• Ünye ilçesi

• Çiçekpınar beldesi

• Çeltek köyü 

 

20.  Mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak adlarında geçen mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak kelimeleri büyük harfle başlar.

​

• Gölevi Mahallesi

• Ünye Meydanı

• Şehitler Bulvarı

• Altınyunus Sokak

 

 

21. Saray, köşk, han, kale, köprü, kule, anıt vb. yapı adlarının bütün ke­limeleri büyük harfle başlar.

​

• Çankaya Köşkü

• Sinop Kalesi

• Galata Köprüsü

 

 

22. Yer bildiren özel isimlerde kısaltmalı söyleyiş söz konusu olduğunda, yer adının ilk harfi büyük yazılır.

​

• Başbakan Köşk’ten yönetiyor ülkeyi.  (Çankaya Köşkü)

• Boğaz’dan İstanbul’u seyretmek bir başka güzel oluyor. ( İstanbul Boğazı)

 

​

23. Kurum, kuruluş ve kurul adlarının her kelimesi büyük harfle başlar.

​

• Türk Dil Kurumu

• Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi

• Devlet Malzeme Ofisi

•  Millî Kütüphane

 

24.  Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge, genelge adlarının her kelimesi büyük harfle başlar.

​

• Medeni Kanun

• Orta Öğretim Kurumları Yönetmeliği

 

​

25. Kurum, kuruluş, kurul, merkez, bakanlık, üniversite, fakülte, bölüm, kanun, tüzük, yönetmelik ve makam sözleri asılları kastedildiğinde büyük harfle baş­lar.

​

• Türk Dil Kurumu internet sayfasına girdim. Güzel bir dizayn ancak Kurumun bunu daha iyileştirmesi gerek.

 

​

26. Kitap, dergi, gazete ve sanat eserlerinin (tablo, heykel, beste vb.) her kelimesi büyük harfle başlar.

​

• Safahat

• Memleket Hikayeleri

• Hürriyet

• Yeni Asır

 

Not: : Özel ada dâhil olmayan gazete, dergi, tablo vb. sözler büyük harfle başlamaz

• Tercüman-ı Ahval  gazetesi,

• Türk Dili dergisi

• Halı Dokuyan Kızlar tab­losu .

 

Not-1:  Kitap, makale, tiyatro eseri, kurum adı vb. özel adlarda yer alan kelimelerin ilk harfleri büyük yazıldığında ve, ile, ya, veya, yahut, ki, da, de sözleriyle mı, mi, mu, mü soru eki küçük harfle yazılır.

​

• Mai ve Siyah

• Suç ve Ceza

• Leyla ile Mecnun

• Turfanda mı, Turfa mı?

 

Not-2: Özel adın tamamı büyük yazıldığında ve, ile, ya, veya, yahut, ki, da, de sözleriyle mı, mi, mu, mü soru eki de büyük harfle yazılır.

​

• MAİ VE SİYAH

• YA DEVLET BAŞA YA KUZGUN LEŞE

 

27. Ulusal, resmî ve dinî bayramlarla anma ve kutlama günlerinin adları büyük harfle başlar.

​

• Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı,

• Ramazan Bayramı

• Miraç Kandili

• Anneler Günü

 

 

28 . Kurultay, bilgi şöleni, çalıştay, açık oturum vb. toplantıların adlarında her kelimenin ilk harfi büyük yazılır.

​

• VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı,

• Türkçeyi Tanıtma Şöleni

 

​

29. Tarihî olay, çağ ve dönem adları büyük harfle başlar.

​

• İlk Çağ, Lale Devri

• Buzul Dönemi

• Servetifünun Dönemi’nin

 

​

30. Özel adlardan türetilen bütün kelimeler büyük harfle başlar.

​

• Türkleşmek

• Avrupalı

• Darvinci

• Ordulu

 

 

Not: : Özel ad kendi anlamı dışında yeni bir anlam kazanmışsa büyük harfle başlamaz.

​

• acem (Türk müziğinde bir perde)

• hicaz (Türk müzi­ğinde bir makam)

• nihavent (Türk müziğinde bir makam)

• amper (elektrik akımında şiddet birimi)

•  jul (fizikte iş bi­rimi

• donkişotluk (gereği yokken kahra­manlık göstermeye kalkışma) vb.

 

31.  Para birimleri büyük harfle başlamaz.

​

• dolar

• kuruş

• yen

 

​

32.  Özel adlar yerine kullanılan "o" zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz.

​

• Bize şarkıyı o söyleyecekmiş.

 

 

33.  Müzikte kullanılan makam ve tür adları büyük harfle başlamaz.

​

• Acemaşiran

• Acembuselik

• Bayati

• Hicazkâr

• Türkü

 

34. Yer, millet ve kişi adlarıyla kurulan birleşik kelimelerde sadece özel adlar büyük harfle başlar.

​

• Hindistan cevizi

• İngiliz anahtarı

• Van kedisi

 

35. Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar

​

• 29 Mayıs 1453 Salı günü

• 29 Ekim 1923

• 28 Aralık 1982’de göreve başladı.

• Okullar i 15 Haziran’da kapanacak.

 

 

 

36. Belirli bir tarihi belirtmeyen ay ve gün adları küçük harfle başlar.

​

• Bizim orada nisanın son haftalarında balığa gidilir.

 

 

37. Tabela, levha ve levha niteliğindeki yazılarda geçen kelimeler büyük harfle başlar.

​

• Giriş

• Çıkış

• Müdür

• Otobüs Durağı

• 5. Kat

 

 

38. Kitap, bildiri, makale vb.nde ana başlıktaki kelimelerin tamamı, alt başlıktaki kelimelerin ise yalnızca ilk harfleri büyük olarak yazılır.

 

 

39.  Kitap, dergi vb.nde bulunan resim, çizelge, tablo vb.nin altında yer alan açıklayıcı yazılar büyük harfle başlar. Açıklayıcı yazı, cümle niteliğinde değilse sonuna nokta konmaz.

 

 

 

​

Birleşik Fiillerin Yazımı:

 

a. Kurallı birleşik fiiller bitişik yazılır:

​

• Geliverdi

• Yüzebilir

 

b. İsim + yardımcı fiil ile yapılan birleşik fiillerde,  ilk kelime birleşme sırasında ses olayına ( ses düşmesi, türemesi ) maruz kalırsa bitişik yazılır. Birleşme sırasında ses olayı olmuyorsa ayrı yazılır.

​

• Yardım etti ( Ses olayı olmamış o yüzden ayrı yazılır.)

• Kayıp oldu  → kayboldu ( ‘ı’ düşüyor o yüzden birleşik yazılır.)

• His etmiş    → hissetmiş( ‘s’ türemiş o yüzden birleşik yazılır.)

​

 

Birleşik İsimlerin Yazımı:

 

a.  Ayrı Yazılanlar:

​

Birleşme sırasında kelimelerin hiç birisi anlam değişikliğine uğramıyorsa ayrı yazılır:

 

• Dikenli balık

• Arı kuşu

• Sümüklü böcek

• Dağ elması

• Çam fıstığı

• El sabunu

• Tüp geçit

• Yer altı

 

Birleşme sırasında sadece birinci kelimede anlam değişikli olursa yine ayrı yazılır:

 

• Ateş balığı

• Köpek balığı

• Şeytan örümceği

• Küpe çiçeği

• Köpek üzümü

• Yılan taşı

 

 

Not: Çiçek dışında anlam taşıyan fakat çiçek adı gibi görenen bazı sözcükler bitişik yazılır.

 

• Baklaçiçeği (renk)

• Suçiçeği (hastalık)

• Sıçanotu (arsenik)

• Ağızotu (barut)

 

b. Bitişik Yazılan Birleşik İsimler

 

Ses düşmesine uğrayan birleşik isimler bitişik yazılırlar.

 

• Birbiri (biri biri)

• Kaynana (kayın ana)

• Nasıl (ne asıl)

• Pazartesi (pazartesi)

• Sütlaç ( sütlü aş)

 

Birleşme sırasında kelimelerin ikisi ya da sadece  ikincisi anlam değişikliğine uğararsa bu tür kelimler bitişik yazılır.

 

• Aslanağzı (çiçek )

• Kuşburnu

• Ayşekadın (fasulye)

• Delibaş (hastalık)

• Kargaburun (alet)

• Kızılkanat (balık)

• Alinazik (kebap)

• Beştaş (oyun)

• Çapanoğlu (üçkağıtçı) eloğlu, hinoğlu, elkızı

 

Bir veya iki ögesi emir kipiyle kurulan kalıplaşmış birleşik keli­meler bitişik yazılır

 

• Albeni

• Ateşkes

•  Gelber

• Sallabaş

• Çekyat

• Kapkaç

•  Örtbas

• Veryansın

•  Yapboz

 

 -an/-en, -r/-ar/-er/-ır/-ir, -maz/-mez ve -mış/-miş sıfat-fiil ekleriyle kurulan kalıplaşmış birleşik kelimeler bitişik yazılır: 

 

• Cankurtaran

• Çöpçatan

• Dalgakıran

• Altıpatlar

• Barışsever

• Basınçölçer

• Çokbilmiş

• güngörmüş 

 

İkinci kelimesi -dı (-di / -du / -dü, -tı / -ti / -tu / -tü) kalıplaşmış belirli geçmiş zaman ekleriyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır: 

 

• Çıtkırıldım

• Gecekondu

 

Her iki kelimesi de -dı (-di / -du / -dü, -tı / -ti / -tu / -tü) belirli geçmiş zaman veya -r /-ar /-er geniş zaman eklerini almış ve kalıplaşmış bulunan birleşik kelimeler bitişik yazı­lır: 

 

• Dedikodu

• Kaptıkaçtı

• biçerdö­ver

• konargöçer

•  okuryazar

 

Somut olarak yer bildirmeyen alt, üst ve üzeri sözlerinin sona getirilmesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır.

​

• gözaltı 

• akşamüstü

• öğleüzeri

• ayaküzeri .

 

İki veya daha çok kelimenin birleşmesinden oluşmuş kişi adları, soyadları ve lakaplar bitişik yazılır.

 

•  Gülnihal

•  Varol

• Abasıyanık

• Karaosmanoğlu

•  Yedisekiz Hasan Paşa 

 

 İki veya daha çok kelimeden oluşmuş il, ilçe, semt vb. yer adları bitişik yazılır

 

• Acıpayam

• Afyonkarahisar

 

Şehir, köy, mahalle, dağ, tepe, deniz, göl, ırmak, su, çay vb. kelime­lerle kurulmuş sıfat tamlaması ve belirtisiz isim tamlaması kalıbındaki yer adları bitişik yazılır.

 

•  Yenişehir

• Ataköy

• Korukent

• Uludağ

• Kızılırmak

• Akçay

 

Kişi adları ve unvanlarından oluşmuş mahalle, meydan, köy vb. yer ve kuruluş adlarında, unvan kelimesi sonda ise gelenekleşmiş olarak bitişik yazılıır.

 

• Davutpaşa

•  Ertuğrulgazi (ilçe),

• Necatibey (cadde)

 

 

Ara yönleri belirten kelimeler bitişik yazılır

 

• güney­doğu

• kuzeybatı

 

Dilimizde kural gereği ayrı yazılması gerektiği halde halk arasında kabul gördüğü için bitişik yazılan kelimeler vardır. TDK gelenkeselleşmiş kullanımları kurala aykırı olsa bile kabul eder.

 

a.  ‘Baş’ sözünün kullanılması ile sıfat tamlaması oluşturup bileşik isim oluşturan sözcükler bitişik yazılır.

• Başbakan, başsavcı, başkomutan ...

 

b. ‘Başı’  sözünün lider, yönetici anlamına gelecek şekilde isim tamlaması oluşturması yoluyla ortay çıkan birleşik isimler bitişik yazılır.

• Subaşı, onbaşı, elebaşı ....

 

c. Baba, bey, efendi hanım nine ...vb. sözlerle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır.

• Ağababa, beyefendi, hanımanne ...

 

ç. Biraz, b,rçok, birçoğu, birkaç, birtakım, harhangi, hiçbiri sözcükleri de kurala aykırı olmasına rağmen bitişik yazılır.

 

 

Ev kelimesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik ya­zılır

 

• Aşevi

• Basımevi

•  Huzurevi

•  ko­nukevi

•  Polisevi

 

Hane, name, zade kelimeleriyle oluşturulan birleşik kelime­ler bitişik yazılır

 

• Çayhane

• Dershane

• Kahvehane

• Kanunname

•  Amcazade

 

-zede ile oluşturulmuş birleşik kelimeler bitişik yazılır

 

• Selzede

• Kazazede

 

Farsça kurala göre oluşturulan sözler bitişik yazılır

 

• Cihanşümul

• ehli­beyi

• gayrimenkul

• gayrimeşru

• Kuvayımilliye

• Misakımillî

• Suikast

• hüsnüniyet 

 

Kanunda bitişik geçen veya bitişik olarak tescil ettirilmiş olan kuruluş adları bitişik yazılır.

 

• İçişleri

•  Yükseköğretim Kurulu

•  Açıköğretim Fakültesi

 

Renk adlarıyla kurulan bitki, hayvan veya hastalık adları bitişik yazılır

 

• Karadut

• Alabalık

• bozayı

• mavihastalık

 

Pekiştirmelerin Yazımı:

​

Pekiştirmeler bitişik yazılır.

​

• Sapasağlam, yepyeni, masmavi ...

​

​

​

 

İkilemelerin Yazımı:

​

İkilemeler her koşulda ayrı yazılır. Araya virgül girmez.

​

• Güzel güzel, bata çıka, tıkır tıkır, konu komşu , zırt pırt ...

​

​

​

 

Ek Fiilin Yazımı :

​

Ek fiil eklendiği kelimeye bitişik de ayrı da yazılabilir.

​

Gelmiş i-di → gelmiş idi (ek fiilin hikayesi)

Gelmiş i-di→ gelmişti (ek fiilin hikayesi)

​

​

 

İle’nin Yazımı:

​

Dilimizde edat ya da bağlaç olarak kullanılan ile kendinden önceki kelimeye bitişik ya da kelimeden ayrı olarak yazılabilir.

​

• Annesi ile babasını evde bekliyormuş./ Annesiyle babasını  evde bekliyormuş.

• Eve araba ile dönmeye karar verdi./ Eve arabayla dönmeye karar verdi.

​

 

Mi’nin Yazımı

​

Soru eki mi daima ayrı yazılır. Mi’den sonra ek gelirse mi’ye bitişik yazılır.

​

• Geldin mi?

• Okumuş mudur?

​

 

Not: mi bileşik kelimelerin arasında kullanılırsa iki kelimenin arasında ayrı yazılır.

 

• Vaz mı geçtin?

​

 

De’nin Yazımı:

​

Dilimizde de iki farklı şekilde kullanılır.

​

a. Hal eki olan –de, -da kelimeye bitişik yazılır. Ünsüz uyumuna uyar. Yani ‘-de’, ‘-te’ ye dönüşebilir.

​

• Defterimi okulda unutmuşum.

• Yazdıklarım bilgisayarda kayıtlı.

 

b.  Bağlaç olan de daima ayrı yazılır. Ünsüz uyumuna girmez.

​

• Okula ne de gitmeyeceğim.

• Ahmet de balığa gitmiş.