google.com, pub-1772441188610312, DIRECT, f08c47fec0942fa0 İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı Konu Anlatımı I dinledebiyat
top of page

Ä°SLAMÄ°YET ÖNCESÄ° TÜRK EDEBÄ°YATI

​

1- SÖZLÜ DÖNEM

​

Bilinmeyen bir dönemden M.S VII yy’a kadar olan döneme Türk Edebiyaının sözlü dönemi denir.

​

  • Bu dönemde  Maniheizm, Åžamanizm, Budizm gibi dinler sosyal yaÅŸamda görülür.

  • Sav,sagu, destan,koÅŸuk nazım biçimleri kullanılır.

  • Nazım birimi dörtlüktür.

  • 7’li hece ölçüsü kullanılır.

  • Åžiirde ağırlıklı olarak yarım kafiye kullanılır.

  • Åžiirler,ozan, kam, baksı gibi toplum tarafından üstünlüÄŸü kabul edlmiÅŸ kiÅŸiler tarafından dile getirilir.

  • Åžiirler av, ölüm törenleri ile ÅŸölenlerde halka söylenirdi.

  • Genelde ÅŸiirler kopuz denen çalgı ile söylenir.

  • Anonim bir edebiyattır.

  • Sözlü edebiyata dair ilk yazılı ürünler KaÅŸgarlı Mahmut’un Divan-ı Lugat-it Türk adlı eserinde bulunur.

  • Dil sade ve yalındır. Yabancı dillerin etkisinden uzaktır.

​

Sözlü Dönem Edebi Ürünleri:

​

a. Sav:

​

Günümüzdeki  atasözlerinin Ä°slamiyet öncesindeki ismidir.

​

Özellikleri:

​

  • Atasözü demektir.

  • Sözlü dönem ürünleridir.

  • Ä°lk yazılı örnekleri Divan-ı Lugat-it Türk’ de yer almaktadır.

​

Örnekler:

​

  • Ot tese ağız ermes ( AteÅŸ demekle ağız uanmaz.)

  • BiÅŸ erngek tüz ermes.( BeÅŸ parmak bir olmaz.)

  • Ermegüge bulıt yük bolır. (Tembele bulut yük olur.)

 

b. Sagu:

​

Ölenlerin ardından duyulan üzüntüyü dile getirmek için söylenen ağıtın islamiyet öncesindeki halidir.

 

Özellikleri:

​

  • Nazım biri dörtlüktür.

  • 7’li hece ölçüsü kullanılır.

  • Genel olarak yarım kafiye kullanılır.

  • aaab kafiye ÅŸeması ile yazılır.

  • Kam, baksı ya da ozanlar tarafından kopuz eÅŸliÄŸinde söylenmiÅŸtir.

  • Ölen kÅŸiye duyulan özlem, ölümden doÄŸan acı dile getirilir.

  • Ä°lk yazılı sagu örneklerine Divan-ı Lugat-it Türk’ terastlanılmıştır.

  • Sagunun Halk Edebiyatı dönemindeki karşılığına  ağıt, divan edebiyatındaki karşılığına mersiye denir.

​

Örnek:

Alp Er Tunga öldi mü
Isız ajun kaldı mu
Özlek öçin aldı mu
Emdi yürek yırtılur

Özlek yaraÄŸ közetti
Ogrı tuzak uzattı
Beglerbegin azıttı
Kaçsa kah kurtulur

 

​

c. KoÅŸuk:

​

Doğa, aşk, sevgi, kahramanlık gibi konuların işlendiği şiirlere denilir.

 

Özellikleri:

​

  • Halk edebiyatındaki karşılığı koÅŸmadır.

  • Genelde sığır veya ÅŸölen denilen av sonrası törenlerde kopuz eÅŸiliÄŸinde söylenir.

  • Konu itibari ile çeÅŸitlilik gösterir. DoÄŸa ya da bireysel sevgi, kahramanlık, yiÄŸitlik konuları iÅŸlenebilir.

  • Ä°lk yazılı örneklerine Divan-ı Lugat’it Türk’ te rastlanır.

  • Nazım birimi dörtlüktür.

  • aaab, cccb ... kafiye ÅŸemalıdır.

  • 7’li hece ölçüsü kullanılır.

  • Genel olarak yarım kafiye kullanılır.

  • Genelde 7 dörtlükten fazla koÅŸuk olmaz.

 

Örnek:

...

Ördi bulıt ıngraÅŸu
Aktı akın möngreÅŸü
Kaldı bodun tanglaşu
Kükrer takı mangraÅŸur

...

Günümüz Türkçesi

Bulutlar gürleyerek yükseldi
ve seller şarıldayarak aktı.
Halk (bu anî saÄŸanak karşısında) hayret içinde
kaldı; bulutlar gürlüyor (ve insanlar) baÄŸrışıyorlar.

 

d. Destan:

​

Destan milletlerin hayatında yer etmiÅŸ olayların olaÄŸanüstülükler eklenerek nesilden nesle geçip  anlatılmasında denilir.

Destan aynı zamanda Türk Edebiyatına ait bir  nazım biçiminin de adıdır.  Nazım biçimi Ä°slamiyet öncesi ve sonrasında farklılıklar gösterir.

​

​

 

Åžimdi Ä°slamiyet öncesi nazım biçiminin özelliklerini görelim:

 

  • ’li hece ölçüsü ile söylenir.

  • Aaab, cccb ... kafiye ÅŸemasıdır.

  • 150 dörtlüÄŸe kadar yazıldığı bilinmektedir.

  • Yarım kafiye kullanılır.

 

Ä°slamiyet Öncesi Türk Destanları:  

​​

  • Altaylar→ Yaratılış

  • Sakalar→ Alp Er Tunga, Åžu

  • Hun-OÄŸuz→ OÄŸuz KaÄŸan, Attila

  • Göktürkler→ Bozkurt, Ergenekon

  • Uygurlar→ TüreyiÅŸ, Göç

​

Not: Ä°slamiyet Sonrası Türk Edebiyatındaki destan biçimi Halk Edebiyatı döneminde ele alınacaktır.

 

2-YAZILI DÖNEM       

 

Türk Tarihinde karşılaşılan ilk yazılı örnekler “balbal” adı verilen mezar taÅŸlarındaki yazılardır.Ancak bu yazılar edebi özellik göstermediklerinden dolayı ilk edebi ürünler olarak adlandırılmazlar. Bu nedenle Türk Edebiyatının ilk yazılı ürünleri ( edebi ürünler) Göktürk yazıtları olarak kabul edilir.

 

Ä°slamiyet öncesi dönemi iki baÅŸlıkta inceleyelim:

​

1-Göktürk Yazıtları (VIII-XI. yy.)

​

 1. Göktürk Devletinin Çinlilere yenilip, halkın esir olmasından sonra Bilge KaÄŸan, Kül TiÄŸin ve Tonyukuk tarafından isyan sonucu 2. Göktürk Devletinin kurulmasından sonra dikilmiÅŸtir. Ä°rili ufaklı bir sürü Göktürk yazıtı bulunmasına raÄŸmen en büyük ve en önemlileri ölümlerinden sonra dikilen Bilge KaÄŸan, Kül TiÄŸin ve Tonyukuk yazıtlarıdır.

​

  • Bilge KaÄŸan ve Kül TiÄŸin yazıtları Yollug TiÄŸin tarafından Tonyukuk’un emriyle kaleme alınmıştır. Bu yönüyle ilk Türk yazarı sayılabilir.

  • Tonyukuk anıtı ise bizzat kendisi tarafından diktirilmiÅŸtir.

  • Siyasetname ve nasihatname özelliÄŸi gösterir.

  • 38 harfli Göktürk Alfabesi kullanılmıştır.

  • Türk adının geçtiÄŸi ilk metinlerdir.

  • Prof. Dr. Thamson ve Rudloff tarafından okunmuÅŸtur.

  • Yazıtlara ÅŸiirsel bir üslup hakimdir.

  • ​Yazıtların dili dış etkenlerden uzak ve yalındır.

 

2- Uygur Yazıtları:

​

Çin etkisine giren Uygurlara ait metinlerdir. Bu döneme ait eserler daha çok Turfan yöresi diye anılan alandan çıkarılmıştır.

​

  • 14 harfli Uygur Alfabesi kullanılmıştır.

  • Daha çok Buda ve Mani dinine ait dinsel içerikli metinler vardır. Bunlar çoÄŸunlukla Çinceden çeviridir.

  • Kökünç denilen ilkel tiyatro metinleri vardır.

 

Uygur Dönemi Eserleri:

​

Altun Yaruk (Altın Işık):  Budizm dinini anlatır.

​

Sekiz Yüknek (Sekiz Yığın):  Budizm felsefesini içerir.

​

Kalyanamkara ve Papamkara Hikayesi:  Ä°ki kardeÅŸ arasında yaÅŸananlar Budizm dininin felsefesine göre anlatılır.

​

Irk Bitig (Fal Kitabı): 104 sayfa olan bu fal kitabı Manihaizm dinini anlatır

​

bottom of page