DİNLEDEBİYAT

​​

8.Gereksiz  yardımcı fiil kullanma

​

İsim + yardımcı fiil ile yapılan bileşik fiillere ihtiyaç duyulmadığı zamanlarda kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar.

 

Ondan kuşku etmemelisim.

( kuşkulanmamalısın)

Geç geldim diye benden kuşku ediyor gibisin.

( kuşkulanıyor)

Boşuna umut etme, arkadaşın gelmeyecek.

(umutlanma)

​

 

 

 9. Anlam Belirsizliği:

​

(Anlam belirsizliği çoğu kaynakta anlatım bozukluğu olarak geçmemektedir. Ancak garanti olsun diye öğrenmenin yararlı olduğunu düşünüyorum.)

 

Cümlede kastedilenin ikinci şahıs mı (senin) yoksa üçüncü şahıs mı (o) kesin olarak anlaşılamadığı cümlelerde anlam belirsizliği vardır.

 

İstanbul’a geldiğini duydum.

( senin geldiğini / onun geldiğini)

Ehliyetine el koymuşlar.

( onun ehliyetine/ senin ehliyetine)

​

 

10. Karşılaştırma Hataları:

 

Karşılaştırma cümlelerinde bazen aynı anda birden fazla anlam ortaya çıkabilir. Bu anlatım bozukluğuna yol açar.

 

• Adam politayla karısından çok ilgileniyor.

1. Anlam: Adam da karısı da politika ile ilgileniyor, ancak adam daha fazla ilgili

2. Anlam: Adam politikayla fazla ilgilendiği için karısı ile daha az ilgileniyor.

 

• Sen onu benden çok aradın

1. Anlam: Onu ben de aradım, sen de aradın.Ancak sen bana göre daha fazla aradın.

2. Anlam: Sen beni  de aradın, onu da aradın. Ancak onu daha fazla aradın.

​

 

B. YAPISAL BOZUKLUKLAR

 

1. Yüklem Yanlışlığı: 

​

Yüklemin eksikliği, fiil çekimi yanlışlığı gibi sepeplerle ortaya çıkan anlatım bozukluklarına denilir.

 

Akşam yemeğinde tavuk, makarna ve ayran içtik. 

( Akşam yemeğinde tavuk, makarna yedik ve ayran içtik.)

​

İçkiyi az sigarayı hiç içmem.

( İçkiyi az içerim, sigarayı hiç içmem.)

​

Ablam kahvaltı hazırlıyor,biz de ona yardım ediyorduk.

(Ablam kahvaltı hazırlıyordu, biz de ona yardım ediyorduk.)

​

 

 

2.  Fiilimsi Eksikliği:

 

Birleşik yapılı fiillerde fiilimsinin kullanılması gerektiği  halde kullanılmaması anlatım bozukluğuna yol açar.

 

Senin hakkında konuşulanların yersiz  ve doğru olmadığını söyle.

 ( Senin hakkında konuşulanların yersiz olduğunu ve doğru olmadığını söyle.)

Baloya güzel bir elbiss ve pahalı mücevherler takarak geldi.

 ( Baloya güzel bir elbise giyerek ve pahalı mücevherler takarak geldi)

​

 

3. Özne Eksikliği:

​

Cümlede özne kullanılması gereken yerde kullanılmaması anlatım bozukluğuna yol açar.

 

• Müdürün yetkileri alınarak, kovuldu.

   ( Müdürün yetkileri alınarak, müdür kovuldu.)

 

• Arabamın gerekli bakımlarını yaptım ve sattım.

   ( Arabamın gerekli bakımlarını yaptım ve onu sattım.)

 

• Herkes kıyıya vuran balinayı seyrediyor, yardım etmiyordu.

(Herkes kıyıya vuran balinayı seyrediyor,kimse yardım etmiyordu.)

​

 

4. Özne Yüklem Uyuşmazlığı

​

Özne yüklem uyuşmazlığı farklı şekillerde olur.

​

1. Özne tekil ise yüklem tekil olur. Özne çoğul ise:

 

a. Çoğul özne insansa tekil de olabilir çoğulda olabilir:

 

Arkadaşlar eve geldi /geldiler.

( İkisi de olur)

Dostlarım beni yalnız bırakmadı/ bırakmadılar.

( ikisi de olur.)

 

b. Çoğul özne insan değilse yüklem tekil olur.

 

Köpekler sabaha kadar havladı.

( ‘havladılar’ olmaz.)

Kuzular  evin önünde oynuyor.

( ‘oynuyorlar’ olmaz.)

 

c. Çoğul özne insan değilse ama kişileştirme sanatına tabi olmuşsa yani insanmış gibi ele alınmışsa tekil de olur çoğulda.

 

Martılar bana uzaklardan selam getirdi/getirdiler.

( ikisi de olur.)

Dağlar insanların hallerine ağlıyor/ağlıyorlar.

(ikisi de olur.)

 

 

 

  2. Özne topluluk ismi ise yüklem tekil olur. Topluluk ismi çoğul eki almışsa yüklem tekil de olabilir çoğul da.

 

Okulun takımı yenilmiş.

Bütün ekipler sahaya indi/ indiler( ikisi de olur)

 

 

3. Eylem İsimleri özne olduğunda tekil de olsa çoğul da olsa yüklem tekil olur.

 

Konuşma çok uzun  sürdü.

Konuşmalar çok uzun sürdü. (‘sürdüler’ olmaz)

 

4. Çoğul Sayılar Özne ise Yüklem Tekil Olur.

 

Çocuğu üç kişi dövmüş. ( ‘dövmüşler’ olmaz.)

Beş kişi yardıma geldi.( ‘geldiler’ olmaz.)

 

5. Saygı ,küçümseme ibi durumlarda özne tekil olsa da yüklem tekil de , çoğul da olabilir.

 

Sevde Hanım bizi adam yerine koymadı/ koymadılar.

( sitem anlamıvar. İkisi de olabilir)

Mehmet Bey ne kadar da anlayışlı/ anlayışlılar.

( Küçümseme. İkisi de olabilir.)

 

6. Özne belgisiz zamir ya da beglisiz sıfat ise yüklem tekil olur.

 

Toplantıya kimse gelmedi. (‘gelmediler’ yanlış)

Herkes seni tanıyor.( ‘tanıyorlar’ olmaz.)

 

7. Eğer cümlede birden fazla kişi varsa:

 

a. Özne 1.ve 2. tekil şahıs  ise yüklem 1. Çoğul olur.

 

• Sen ve ben geldik.( ‘geldiniz’ olmaz.)

 

 

b. Özne 1. ve 3. şahıs ise yüklem 1. Çoğuldur.

 

• Ben ve o yürüyüşe çıktık. ( ‘çıktılar’ olmaz.)

 

 

c. Özne 1.2. ve 3. Şahıs ise yüklem 1. Çoğul şahıs olur.

 

• Sen ,ben ve Ali yürüyüşe çıkacağız. ( Özel isimler 3. Şahıs sayılır.)

 

 

 

d. Özne 2. ve 3. şahıs ise  yüklem 2. Çoğul şahıs olur.

 

• Sen  ve Mehmet gidin.( ‘gitsinler’ olmaz.)

 

 

e. Özne 3. tekil ve 3. tekil ise yüklem 3. çoğul olur.

 

• O ve Sedat beraber yürüyceklermiş.( doğru kullanım)

​

​

 

5.  Sözcük Türetme Yanlışlığı

​

Sözcükleri dilbilgisi kurallarına uymadan türetirsek anlatım bozukluğu yapmış oluruz.

 

Bekir Abim on yedi yıldır bakkalcılık yapıyor. ( bakkallık)

Eğitim bilinçleşmeyi sağlayacaktır.( bilinçlenmeyi)

Marketteki her şeyi pahalılandırmışsınız.( pahalılaştırmışsınız.)

​

 

​

6.   Nesne Eksikliği:

​

 Cümlede nesnenin kullanılması gereken yerde kullanılmaması anlatım bozukuğuna yol açar.

 

• Ödevlerine önem verdiğini, dikkatle yaptığı biliyorum.

( Ödevlerine önem verdiğini, ödevlerini ( ya da onları) dikkatle yaptığını biliyorum.

 

• Köydeki işlerine dikkat etmez, her zaman aksatırdı.

( Köydeki işlerine dikkat etmez, onları her zaman aksatırdı.)

​

​

 

7.  Dolaylı Tümleç Eksikliği:

​

Dolaylı tümlecin kullanılması gereken yerde olmamamsı anlatım bozukluğuna yol açar.

 

• Karaya yaklaşıyor muyuz yoksa uzaklaşıyor muyuz anlamadım.

   ( Karaya yaklaşıyor muyuz yoksa karadan uzaklaşıyor muyuz anlamadım.)

 

•  Çocuklarımızı önemsemeli ve destek olmalıyız.

   ( Çocuklarımızı önemsemeli ve onlara destek olmalıyız.)

​

​

 

8. Edat Tümleci Eksikliği

​

Edat tümlecinin ( ya da ile ile yapılan zarf tümlecinin. Çünkü edat tümlecinin varlığının kabul görüp görmediği belli, değil.) olması gereken yerde kullanılmaması anlatım bozukluğuna yol açar.

 

• Öğrencilerine yardım eder, ilgilenirdi.

(Öğrencilerine yardım eder, onlarla ilgilenirdi.)

 

• Arkadaşlarına kötü davranır, dalga geçerdi.

( Arkadaşlarına kötü davranır, arkadaşlarıyla dalga geçerdi.)

​

 

​

9. Tamlama Yanlışlıkları:

​

a. Bir isim ile bir sıfatı aynı tamlanana bağlanması anlatım bozukluğuna yol açar.

 

• Askeri ve devlet okulları sınavları yakında başlar.

( Askeri okullar ve devlet okulları sınavları yakında başlar)

 

• Epik ve eşk şiirleri hakkında konuştuk.

( Epik şiirler ve aşk şiirleri hakkında konuştuk.

​

b. Çoğul anlamlı sıfatın tamlananı tekil olmalıdır.

 

• Birçok kişiler olayı gördü.

( Birçok kişi olayı gördü.)

 

• Her türlü problemlere karşı önlem aldım.

( Her türlü probleme karşı önlem aldım.)

 

 

c. Tamlayan Eki Eksikliği anlatım bozukluğuna yol açar.

 

• Her önüne gelen aklına esen düşünceyi  ifade etmesi çok sakıncalıdır.

( Her önüne gelenin aklına esen düşünceyi ifade etmesi çok sakıncalı bir davranıştır.)

 

 

d. Tamlayan Eksikliği anlatım bozukluğuna yol açar.

 

• Çocuğuna bir şey öğretmeden gelişmesini bekleme.

( Çocuğuna bir şey öğretmeden onun gelişmesini bekleme.)

​

​

​

 

10. Çatı Uyuşmazlığı:

​

Birleşik cümlelerde yüklem edilgense diğer yüklem ya da fiilimsiler de edilgen olmalı,

yüklem etken ise diğerleri de etken olmalıdır. Bu kurala uyulmadığında anlatım bozukluğu ortaya çıkar.

 

• Bütün işleri halledip öyle gidilecekti.

( Bütün işler halledilip öyle gidilecekti.)

 

• Çok  çalışılıp çok para kazanmış.

• ( Çok çalışıp çok para kazanmış.)