DİNLEDEBİYAT

1- Yükleminin Türüne Göre :

 

 A. Fiil Cümleleri: 

 

Yüklemi çekimlenmiş fiillerden oluşan cümlelere denilir.  

 

Yağmur çok şiddetlendi. ( şiddetlendi= çekimli bir fiildir.O yüzden fiil cümlesi.)

 

Sabaha kadar ağladım (ağladım= fiil)

 

Not: Yüklemin fiil olup olmadığını anlamak için –mek, -mak mastar eklerini alıp alamyacağını kontrol ederiz. Alabilecek durumda ise fiildir.

 

Buraya arabayla geldim. ( Gel-(mek)- mastar eki alabiliyor. Yüklem fiil cümlesidir.

 

Mastar ekleri fiil basit yapılı ise köke, türemiş yapılı ise gövdeye getirilerek kontrol edilir.

 

İki yıl boyunca kuşları gözlemiş.

(  göz   -    le    -    miş      = gözle- (mek)

 İsim K       Yapım E    Kip Eki

 

Yukarıdaki örnekte mastar eki isimden türemiş bir fiilin gövdesine uygulanıp yüklemin fiil olup olmadığı kontrol edilmiştir.

 

 

 

 

B. İsim Cümleleri:

 

Bir ismin ek eylem alıp çekimlenerek  yüklem olarak kullanıldığı cümlelerdir.

 

Ek fiil (-i) dört şekilde çekimlenir.

 

1.  Görülen Geçmiş Zaman Çekimi :

 

O iyi bir çocuktu.

( çocuk   – i  -    dim )

 İsimK.   Ek fiil    kip eki

 

  

1. Tekil    -  çocuktum

2. Tekil    -  çocuktun

3. Tekil    -  çocuktu

  

1.  çoğul    -  çocuktuk

2. çoğul     -  çocuktunuz

3. çoğul      -  çocuktular

 

 

 

2.  Duyulan Geçmiş Zaman Çekimi:

 

1. Tekil   -   çocukmuşum  ( çocuk-i- miş-im)

2. Tekil    -  çocukmuşsun

3. Tekil    -  çocukmuş

  

1.  çoğul    -  çocukmuşuz

2. çoğul     -  çocukmuşsunuz

3. çoğul     -  çocukmuşlar

 

 

3. Şart Kipi Çekimi:

 

1. Tekil   -   çocuksam  ( çocuk-i-se-m)

2. Tekil    -  çocuksan

3. Tekil    -  çocuksa

  

1.  çoğul    -  çocuksak

2. çoğul     -  çocuksanız

3. çoğul      - çocuksalar

 

 

4.  Geniş Zaman Çekimi:

 

Geniş zaman kipi çekimi –i- dir şeklindedir.

 

Ali bu takımın en iyi oyuncudur.

                                   Yüklem

( oyuncusu –i-dir.)

 

Ancak -i-dir ekleri her zaman kullanılmayabilir. Yazılı olmasa da anlam olarak varlıklarını devam ettirirler.

 

Ali bu takımın en iyi oyuncusu.  

                                   Yüklem     

(ek fiil çekiminin kullanılmaması olmadığı anlamına gelmez.)

                                    

 

 

Yukarıda verilen ek fiil çekimlerinden sadece şart kipi çekimi isimlerden yüklem yapmak için kullanılmaz. Diğer  üç ek fiil çekimi ile isimler çekimlenerek yüklem olmaları sağlanır.Aksi takdirde isimlerin yüklem olmaları mümkün değildir.

 

Ben çalışkan bir öğrenciyim.

Beni rahatlatan şey uçsuz bucaksız denizdir.

O günler güzel  günlerdi.

Sabaha kadar havlayan köpek meğer benim köpeğimmiş.

 

2. Yükleminin Yerine Göre Cümleler:

 

Yükleminin yerine göre cümleler 3 başlıkta incelenir:

 

A. Kurallı (Düz) Cümle:

​

Yüklemi sonda olan cümlelere denilir.

 

Bu müzik çok hoşuma gitti

                                    Yüklem

Bütün uçakların kalkışı gecikecekmiş.

                                              Yüklem

 

 

 

 

B. Kuralsız(Devrik) Cümle:

​

Yükleminin sonda olmadığı cümlelerdir. Yüklem cümlenin sonu hariç herhangi bir yerinde olabilir.

 

 

Ayağına sıkmış kurşunu.

                Yüklem

Kahramanıydı tüm ülkenin.

   Yüklem 

 

 

 

 

C. Eksiltili Cümle:

 

Yüklemi ifade edilmediği halde  cümlenin akışına göre cümleyi okuyan ya da duyan kişinin uygun bir yükelimi düşünebildiği cümlelerdir. Yüklem yerine ‘...’ konulur.

 

Sabahleyin uyandığında uçsuz bucaksız bir deniz ... ( göreceksin/ seyredeksin ...)  

 

Yukarıdaki cümleye parantez içindeki kelimelerden birini ya da daha farklı uygun bir yüklemi getirebiliriz.

Eksiltili cümle için ‘Yüklemi okuyucuya bırakan cümle çeşididir.’ diyebiliriz.

 

• Sabahleyin kuş sesleri, kuzuların melemeleri ...

• Varış yerimizde şırıl şırıl akan bir çeşme ...

.

 

 

3. Anlamına Göre Cümleler:

 

Cümlede verilmek istenen anlama göre cümle çeşitleridir. Cümle Anlamı konusunda ayrıntıları ile işlenmiştir.

Burada ise dört ana başlıkta ele alınacaktır:

 

1.Olumlu Cümle:

 

Yargının olumsuz bir durumla karşılaşmadığı anlamı içermesidir.

Anlatılanın iyi ya da güzel bir durum olması şart değildir. Önemli olan olumsuzluk edat ya da eki almamasıdır.

 

‘Arkadaşı sabahleyin ölmüş.’ Cümlesi iyi bir durum bildiriyor gibi gözükmese de yargı olumsuzluk eki ya da edatı (–sız,-siz -me,-ma, -mez,-maz ,değil) almadığı için cümle anlamına göre olumludur.

 

 

 

2. Olumsuz Cümle:

 

Yargının olumsuzluk ek ya da edatı aldığı, eylem ya da durumun gerçekleşmediği anlamı vardır.

 

Arkadaşı sabahleyin ölmemiş. ( -me olumsuzluk eki aldığı için cümle olumsuzluk bildirir.)

 

Bugün bize gelmiş değil. ( değil olumsuzluk edatı kullanılmış)

Bu ayran çok tuzsuz. (--suz olumsuzluk eki)

Ne ben alırım ne  Ali alır. ( ‘Ben de Ali de almaz’ demek. Ne. Ne bağlacı ile olumsuzluk yapılmış)

Henüz aradığını ürün bizde yok. ( Yok sözcüğü ile yapılmış.)

 

Not-1: Türkçede iki olumsuz yan yana gelirse olumluluk bildirir. Böyle cümleler yapıca olumsuz anlamca olumludur.

 

Bu dükkanda yok yok. ( Yok’un yok olması her şeyin olması demektir. )

Aradığınız kişi buraya gelmemiş değildir. ( ‘Gelmiştir.’ demek olduğu için olumlu.)

 

 

​

3. Soru Cümleleri

​

Soru anlamı taşıyan cümlelere denilir. Bu tür cümlelerin sonunda soru işareti olur.

Akşam kar yağacak mı?

Hangisi daha güzel?

 

Not: 1- Cevabı istenmeyen ama soru işareti taşıyabilen cümleler cümleler de vardır.  Bu tür cümlelerde cevap zaten sorunun içinde bulunmaktadır. Ancak soru işareti taşıyabilmektedirler.

 

“Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?”( Aslında anlatılmak istenen herkesin feda olacağıdır.)

Bu tür cümleler aynı zamanda edebi sanatlar içinde istifham sanatı olarak da adlandırılırlar.

 

 

Not:2- İçinde soru kelimesi ya da edatı bulunduğu halde hiçbir şekilde soru anlamı ihtiva etmeyen cümleler kesinlikle soru cümlesi değildirler. Bu tür cümlelerde soru işareti kullanılmaz.

​

• “Ameliyattan sağ mı çıkar, ölü mü bilmiyorum.”

• Duman çıktı mı kurtlar sahaya iner.

 

 

 

 

4. Kararlılık- kararsızlık Cümleleri

​

Cümleyi söyleyenin bir eylemi gerçekleştirmede kararlı ya da kararsız olduğunu gösteren cümlelere denilir.

 

​

• Bu arabayı alsam mı, almasam mı?( Kararsızlık bildiriyor. Bu cümle aynı zamanda soru cümlesidir.)

• Hangi yoldan gideceğim ben şimdi? ( kararsızlık)

 

• Bugün eve mutlaka gideceğim. (kararlılık)

• Yolumdan dönersem namerdim.(kararlılık)

 

 

​

5. Kesinlik Cümleleri

​

Objektif anlatımı olan cümlelerdir. Cümlede anlatılan bilgi kişiden kişiye değişmez. Bu yüzden doğruluğu tartışılmaz. Bu yüzden esinlik bildirirler. Bu tür cümlelerde ihtimal ya da şüphe anlamı olmamalıdır.

 

 

​​

• Dünya güneşin etrafında döner.

• Okul öğrenciler için vardır.

               

 

 

6. Kaygı Cümleleri

​

Endişe verici bir durumun gerçekleşmesinden korkulması anlamı taşıyan cümlelerdir.

 

​​

• Ya kamışların arasından bir domuz çıkarsa?

• Babam eve gelemezse ne yaparız biz?

 

 

7. Gözlem Cümleleri

​

Herhangi bir durumu, olayı, kavramı ya da varlığı gören ya da gördüğünü farz eden kişi ya da kişilerin bakış açısından aktaran cümlelerdir. Metinlerde bakış açıları konusunda görülecek olan “gözlemci bakış açısı” ile ifade edilen cümlelerdir de diyebiliriz.

 

​

• Çiçeklerin baş kısmından küçük salatalıklar vardı.

• Çamurda oynayan kızımın üstü başı dağılmıştı.

 

 

8. Abartma Cümleleri

​

Bir olayın, durumun, kavramın ya da varlığın önemine dikkat çekmek amacıyla olduğundan fazla ya da az ifade edilmesine denilir.

 

​​

• Yüreğimde ateşler yanıyor.( Acı çekmenin boyutunun fazlalığı vurgulanmak istenmiş.)

• Dünyalar kadar seviyordu çocuğunu.

• Gözyaşları sel oldu ağlamaktan.

 

 

 

 

9. Beğeni Cümleleri

​

Takdir, övme ya da onaylama anlamı taşıyan cümlelerdir.

 

​​

• Bu sözlerin senin tarafından ifade edilmesi güzel bir şey.

• Maçtaki azmin tüm seyircilerin takdirini topladı.

 

 

10. Çaresizlik Cümleleri

​

Olumsuz durumlar için kullanılan cümlelerdir. Bu cümlelerde karşılaşılmış ya da karşılaşılacak bir olay ya da duruma karşı yapılabilecek  herhangi bir şeyin bulunmaması yani elden gelen bir şeyin olmaması anlamı taşıyan cümlelerdir.

​

​

 

11. İhtimal Cümleleri

​

Bir olay  ya da durum ile ilgili beklenti anlamı taşıyan cümlelerdir.Olay ya da durumun gerçekleşmesi olasılık düzeyindedir.

 

• Bu kış kardan adam yapabiliriz.

• Sanırım, eve gideceğim.

• Kim bilir, belki birazdan soğuk çıkar.

• ​

 

 

12. Tahmin Cümleleri

​

Tecrübe, bilgi sezgi gibi unsurların etkisi ile gelecek hakkında yapılan yorumların cümlelerine denilir.

 

“Kızım şimdi yeni oyuncağını görmek için sabırsızlanıyordur.”

 

Cümlesi bir tahmin cümlesidir. Cümlenin sahibi kızı ile ilgili bir tecrübeye sahip olduğunu, kızının yeni oyuncaklarını görmeden önceki sabırsızlığını bildiğini ve buna göre bir tahminde bulunduğunu anlyabiliyoruz. Anlatılanın gerçekleşme oranı çok yüksektir.

 

Ancak tahmin cümlesinde de tahmin edilen şeyin gerçekleşmeme durumu söz konusu olabilir.Bu çok düşük bir orandır.  Bu o cümleyi olasılık cümlesi yapmaz. İki cümle  türünü birbirinden ayırmak için şunlara dikkat ederiz:

 

1-  Her tahmin cümlesinde olasılık anlamı vardır. Yani tahmin cümleleri olasılığı içinde barındrır.Ancak gerçekleşme oaranı gerçekleşmeme oranına göre çok yüksektir.

 

2- İhtimal cümlelerinde tahmin anlamı kesinlikle yoktur.

 

Yukarıdaki açıklamalara göre tahmin ve düşük  olasılık anlamını taşıyan cümlelere tahmin, sadece olasılık anlamı taşıyan cümlelere de  ihtimal cümleleri demek gerekir.

 

Örnek Tahmin Cümleleri

• Saat beş, kargo görevlisi birazdan gelir.

• Dolar yükseldi ,elektronik aletler pahalanmış olabilir.

 

 

13. Tasarı Cümleleri

​

Yapılması düşünülen planlamaların ifadesidir.

 

• Yarın sabah yola çıkmayı düşünüyorum.

• Amacım ünlü bir programcı olmak.

•  

• ​

 

14. Özlem (Hasret) Cümleleri

 

​

​

• Köyüm burnumda tütüyor.

• Eskiden ne fındık toplardık.

• Nerde o kış sohbetleri?

 

 

15. Beklenti Cümleleri

​

Gerçekleşmesi arzu edilen iş ya da olayların ifade edilmesidir.

 

​

​

• Kerem’in teog’dan yüksek puan almasını umuyorum.

• Akif’in artık ders çalışmaya başlayacağını ümid ediyorum.

 

 

16. Ünlem Cümleleri

​

Beklenmedik bir durumda karşılaşıldığında şaşkınlığın ifadesi olan cümlelerdir.

 

​

​

• Hayır, uçuruma sakın gitme!

• Teog’da bütün soruları doğru yaptına inanamıyorum!

 

​

17. Azımsama Cümleleri

 

Karşılaşılanın beklenenden az olduğu durumlarda kullanılan cümlelerdir. Azımsama cümleleri şaşırma anlamı da taşıyabilir.

​

​

• Ekmek bu kadar küçük müydü? (hem azımsama, hem ünlem-şaşırma)

• Bu kadarcık suyla kuş bile doymaz.

 

18. Küçümseme Cümleleri

​

Karşılaşılan kişi, olay ya da durumun olduğundan küçük ya da az olduğunu küçük görme, önemseme şeklinde  ifade eden cümlelerdir.

 

​

​

• Sınavdan 40 almış, güya üç gün hazırlanmış.

• Sınavdan başarılı olmak kim, sen kim?

 

Not: Azımsama ile küçümseme karıştırılmamalıdır. Azımsama da bir şaşkınlık vardır. Beklenmeyen bir durum vardır. Küçümsemede ise bilinen bir durumu kasıtlı olarak hafife alma anlamı vardır.

 

 

19. Sitem Cümleleri

​

Kırgınlık bildiren cümlelerdir.

 

​​

• Maça gittiğini bana söylememişsin.

• Beni herkesin içinde rencide etmeseydin bu kadar üzülmezdim.

 

20. Pişmanlık Cümleleri

​

Geçmişte yapılan bir iş ya da hareketten dolayı ortaya çıkan üzüntüyü aksettiren cümlelerdir.

Yapılmış iş ya da hareket olumsuz bir durumu ortaya çıkarınca pişmanlık ifade edilmiştir.

 

​

​

• Keşke o son tabağı silip süpürmeseydim.

• Onları arkadaş bilmeyecektim işte.

• Bu kadar kar varken yola çıkmamalıydım.

 

 

21. Hayıflanma Cümleleri

​

Yapılmayan bir iş ya da hareketten dolayı duyulan üzüntüyü anlatan cümlelerdir.

​

​

​

• Keşke öğrencilere kazanım testi çözdürseydim.

• Geçen yaz tatile gitseydik ne güzel olurdu.

 

Not: Pişmanlıkta yapılan,hayıflanmada yapılmayan eylemden duyulan üzüntü anlatılır.

 

 

 

 

22. Yakınma(şikayet) Cümleleri

 

Birisinden ya da bir durumdan duyulan rahatsızlığı bir başkasına ifade ediyor tarzdaki cümlelere denir.

 

​​

• Bir de doğru konuşmayı becerebilse.

• Vefasız bir mesaj dahi atmadı.

 

 

 

23. Görüş Cümleleri

​

Cümleyi ifade edenin bir olay,durum ya da varlık ile ilgili şahsi düşüncesini belirten cümlelerdir.

​

​

• Bulaşıkların hemen yıkanması temizlik için önemlidir.

• Düzenli ders çalışarak performans artırılır.

 

 

24. Ön yargı cümleleri( Peşin Hükümlülük)

​

Gerçekleşmemiş bir olayla ilgili önceden olumlu ya da olumsuz bir fikri kesinmiş gibi ifade etmeye denilir.

 

​

​

• Onun okulu bitirmesi mümkün değil. ( Olumsuz ön yargı)

• Ali kesinlikle teog’dan tam çıkaracak.(olumlu ön yargı)

 

 

25. Uyarı Cümleleri

​

İnsanları istenmeyen sonuçlardan uzak tutmak için yapılan ikaz cümlelerine denilir.

 

​

​

• Bir daha sakın çelme takma.

• Sınıfta gürültü yapmaya devam edersen sonuçlarına katlanırsın.

 

​

26. Eleştiri- Öz eleştiri Cümleleri

​

Birini, bir kavramı,bir bir olayı olumlu ve olumsuz yanları ile ortaya koymaktır. Eleştiriler subjektiftir. Yani özneldir.

Özeleştiri ise kişinin herhangi bir açıdan kendisini eleştirmesine denilir. Özeleştiri de özneldir.

 

​

• Şair bu şiirinde çok kapalı ifadeler kullanmış.(olumsuz eleştiri)

• Kaliteli bir söyleyişi var.(olumlu eleştiri)

• Yeteri kadar çok ders çalışamadım. (öz eleştiri)

• ​

 

27. Değerlendirme Cümleleri

​

Bir olay, kavram, eser ya da kişi hakkında öznel ya da nesnel bilgi vermektir. Öznel bilgiler aynı zamanda eleştiri cümleleridirler.

 

​

​

• Şairin kitabında 15 tane hikaye var.(nesnel değerlendirme)

• Şiirlerini açık ve anlaşılır bir üslupla yazmış.(öznel değerlendirme- eleştiri)

 

​

28. Varsayım Cümleleri

 

Gerçekleşmemiş bir olayın gerçekleşmiş gibi kabul edilerek ifade edilen cümlelerdir. Bu cümlelerin kurulmasındaki amaç cümlenin muhatabı olan kişinin gelecekte gerçekleşebilecek olaya hazır olmasını sağlamaktır.

 

​

Diyelim ki mahkeme sana olumsuz yanıt verdi.

Akşam yemeğe yetişemediğini farz et.

Tut ki üç kişi gece vakti karşına çıktı.

 

 

29. Öneri Cümleleri

​

Daha iyi bir duruma gelebilmek için görüş ve düşüncelerin ifadesidir.

 

​​

• Kaliteli çay içmek istiyorsan bakır çaydanlık kullanmalısın.

• Sınavda yüksek net çıkarmak istiyorsan çok soru çözmelisin.

​

​

​

​

​

 

4. Yapılarına Göre Cümleler

 

Cümle yapısını tam olarak anlayabilmek için Temel cümle,  yan cümle ve yardımcı cümle  kavramlarını iyi anlamamız gerekir.

 

 

Temel Cümle:

​

a.  Eğer yargı varsa o cümle temel cümledir.

 

Kuşlar  neşeyle uçuşuyor. (;Uçuşuyor= Yüklem. Tek yargı var. Temel cümle)

Benim bilgisayarım kalitelidir. (Kaliitelidir= yüklem. Tek yargı var. Temel Cümledir.)

 

b. Eğer birden fazla yargı varsa asıl anlatılmak istenen cümledir. Diğer yargı bildiren kelime ya da kelime grupları temel cümlenin ögesi durumundadır.

 

Bu gördüğün benim bilgisayarımdır. ( gördüğün ve benim  bilgisayarımdır = iki yargı var. Ancak cümlenin yüklemi ‘benim bilgisayarımdır’ kelimesi olduğu için temek cümle ‘ Benim bilgisayarımdır.’,’ Bu gördüğün’ ise temel cümlenin ögesidir.

 

​

Yan Cümle:

​

Tam bir yargı bildirmeyen çekimli bir fiil ya da fiilimsi ile yapılan ve asıl cümlenin bir ögesi durumunda olan cümleciklere denilir.

 

Tam olmasa  da yargı bildirdiğinden dolayı cümle özelliklerini kısmen karşılarlar.

 

Acıkan insan doymam sanır. ( Temel cümle  ‘ Doymam sanır.’ Yan cümle ‘Acıkan İnsan’ ise temel cümlenin öznesi dir. Sıfat fiil ile yapılmıştır.

 

Benimle gelirsen pişman olmazsın. (‘ Pişman olmazsın.’ Asıl cümledir. ‘Benimle gelirsen’ temel cümlenin Zarf  Tümleci olan yan cümledir.

 

 

 

Yardımcı Cümle:

 

Bir cümlenin asıl cümle içine başkasından aktarma amaçlı yerleştirilmesine denilir.  Doğrudan anlatımlı cümlelerde görülür.

 

Baban sana ‘Asla buraya gelme!’ dedi.  ( Asıl cümle: ‘Baban dedi.’ Yardımcı cümle: ‘ Asla buraya gelme!’)

 

Yardımcı cümle de yan cümleler gibi asıl cümlenin bir ögesi olarak kullanılır. Yukarıdaki cümlede olduğu gibi genel olarak nesne görevi alırlar.

 

Şimdi  yapıların göre cümle çeşitlerini görelim:

.

 

1. Basit Cümle:   

 

Tek yargı tek yüklem den oluşan cümlelere denilir. Kısaca yan ya da yardımcı cümle bulunmaz.

 

Sineklerin vızıltısından uyuyamadım. ( uyuyamadım= yüklem. Tek yargı, tek yüklem)

 

Bugün duvarları boyadım.(boyadım= yüklem)

 

Nohut biraz tuzlu olmuş. ( olmuş= yüklem)

 

2. Birleşik Cümle:

​

Asıl cümlenin en az bir tane yan ya da yardımcı cümle alması ile oluşurlar.

 

a.  Girişik Bileşik Cümle:

 

Fiilimsiler ile yapılan birleşik cümlelere denilir. Fiilimsi ve varsa fiilimsi ile alakalı sözcüklerin hepsi tek bir öge olarak yan cümleyi oluşturur Bir cümlede birden fazla fiilimsi ve sonuç olarak birden fazla yan cümle olabilir.

 

 

Ağlayan çocukların acısı bir gün sona erecek.  ( ‘Ağlayan çocukların acısı’ yan cümledir.)

       Özne                                          Yüklem

 

 Sahile   koşarak   gelmiş.  (‘ Koşarak’  yan cümledir.)

          .   Zarf T.   Yüklem

 

Sorunlara ağlamak   onları   çözmez. ( ‘Sorunlara ağlamak’ yan cümledir.)

           Özne                             Yüklem

 

 

 

 

 

 

b. Ki’li Birleşik Cümle:

​

 ki bağlacının iki yargı arasında anlam ilgisi kurması ile yapılır.

 

Anladım ki ödevler yapılmamış. 

   Asıl Cümle           Yan cümle

 

 

 

 

 

c. Şartlı Birleşik Cümle:

 

Şart bildiren –se, -sa eki kullanılarak yapılan bileşik cümlelere denilir.

 

Benimle geleceksen  uslu durmalısın.

          Yan cümle             Asıl Cümle

 

Ayağa kalkarsan   başın dönebilir.

          Yan cümle    Asıl Cümle

 

 

 

 

c. İç İçe Bileşik Cümle:

 

Doğrudan anlatımlı cümlelere denilir. Birinin söylediği bir cümleyi olduğu gibi alıntılayarak başka bir cümlenin içine tırnak ya da virgül içinde yerleştirilmesine denilir. Alıntı cümleye yardımcı cümle denir.

 

Ahmet bana ‘Üç gün içinde dönmezsem benden ümidi kesin.’ dedi.

 Özne                        B.siz Nesne ( Yardımcı Cümle)              Yüklem

 

 

‘Bugün hiç ders çalışmayacaksın.’ diyor içimdeki  ses.

    B.siz Nesne ( Yardımcı Cümle)   Yüklem      özne

 

 

 

Not: Bir cümle aynı anda hem iç içe hem şartlı hem girişik ya da ki’li bileşik olabilir.

 

Benim geldiğimi   duyunca  ‘Bir daha gelirse ben bu işte yokum’ demiş.

              Sıfat fiil    zarf fiil                 yardımcı cümle                       Y

 

 

Yukarıdaki cümlede iki fiilimsi olduğu için girişik, alıntı cümle olduğu için iç içe , alıntı cümlede şart bulunduğu için şartlı bileşiktir. Yani yukarıdaki cümle girişik, şartlı ve iç içe bileşik cümledir.

 

 

.

3. Sıralı Cümle

Birden fazla cümlenin birbirine virgül (,) ya da noktalı virgül (;) ile bağlanmasına denir. Bağlanan cümlelerin basit ya da birleşik yapılı olup olmamaları önemli değildir. En az iki cümle birbirine bağlanır bu da en az iki yüklem olması gerekir demektir.

 

Sıralı cümleler iki şekilde incelenir:

 

a. Bağımlı Sıralı Cümle:

 

Herhangi bir öge ortaklığı olan sıralı cümlelere denilir.

 

 

Yazar,  erkenden kalktı,  sahilde yürüdü.

Özne                Yüklem                Yüklem

 

Yukarıdaki cümlede iki yüklemin ortak ögesi  öznedir.

 

 

Eve yürüdük , ulaştık, içeri girdik.

          Y               Y                Y   

 

Yukarıdaki cümlede üç yüklem bir dolaylı tümleç kullanmış.

 

 

 

b. Bağımsız Sıralı Cümle:

 

Herhangi bir öge ortaklığı olmadan cümlelerin (, ya da  ;) ile bağlanmasına denilir.

 

At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şanı kalır. ( herhangi bir öge ortaklığı yok.)

 

Dilin kemiği yok,  istediğini söyler

​

​

 

4. Bağlı Cümleler:

 

Sıralı cümleler gibi basit ya da bileşik yapılı cümlelerin yüklemlerini birbirine bağlar. Ancak bağlamak için bağlaçlardan yararlanır.,

 

Bağlı cümleler iki şekilde incelenir:

 

a. Bağımlı Bağlı Cümle:

​

Öge ortaklığı olan bağlı cümleler denilir.

 

Çocuk geldi ama fazla oturmadı. ( çocuk= özne. Ortak öge)

 

Hem ağlıyor hem gülüyorum bugünlerde.( Gizli özne ‘ben’ ve  zarf tümleci ‘ bugünlerde’ ortak öge.)

 

 

 

 

b. Bağımsız Bağlı Cümle:

​

Öge ortaklığı olmayan bağlı cümlelere denilir.

 

Küçük bir dumanı önemsememiştim ancak alevler birden her tarafı sarıverdi.

 

Kuvvetli bir rüzgar esti  ve dalgalar büyüdü.