DİNLEDEBİYAT

​Bir ismin sahibini ya da özelliklerini bildirmek amacı ile o isim ile birlikte en az bir kelimenin kelime grubu oluşturmasına  tamlama denilir. Tamlama oluşturmuş kelimeler anlamca tek bir kelime gibi algılanır.

​

​

Tamlamalarda tamlanan ve tamlayan denilen ögeler bulunur:

 

Tamlanan:  Bir tamlamada sahibi, ya da özelliği belirtilip, açıklanan ögedir.

Tamlayan:  Bir tamlamada tamlananın sahibi, ya da açıklanan , ya da belirtilen özelliğin kendisidir.

​

​Tamlamalar ikiye ayrılır:

​

​

​

1. İsim Tamlamaları:

​

İsmin sahibini ya da aidiyetini bildirmek amacı ile kurulan tamlamalardır. En az bir tamlayan ve tamlanandan oluşur.Bir İsim Tamlaması yapılırken tamlayan ve tamlanan eklerinden yararlanılabilir:

 

Tamlanan Eki( İyelik Eki)

 

İyelik eki eklendiği ismi başka bir isime sahiplik ya da aidiyet bakımından ilişkilendirir. ( -ı,-i, -u,-ü ekleri)

 

Örnek: ‘Kapı’ sözcüğüne iyelik eki 1. Tekil şahıs eki getirelim: ‘Ev-i + m = evim’  Görüldüğü gibi ‘evim’ sözcüğünde ‘ ev’ ismi orada ayrı bir kelime ile belirtilmeyen 1. Tekil şahsa aittir. Bunu iyelik eki sağlar.

Şimdi diğer şahıslarda bunu görelim.

 

Evim, evin, evi, evimiz,eviniz,evleri

 

İyelik ekleri isim tamlamalarında anlamı  aidiyet yönünden tamamlanacak ögeye yani tamlanana getirildiği için tamlanan eki denilir.

 

 

 

 

Tamlayan Eki (İlgi Eki)

​

İyelik eki alan tamlanan ile tamlayan arasında istenildiğinde ya da zorunlu hallerde ilgi kurmak amacı ile tamlayana getirilen eklere denilir. (-ın, -in, -un,-ün)

 Tamlayana getirildiği için tamlayan eki de denilir.

 

( i = isim   /    ky= kaynaştırma eki     /     te= tamlayan (ilgi) eki    /    ie= iyelik(tamlanan) eki)

 

Kapı  +  n + ın    kol  +  u   ( ilgi eki burada zorunlu değil.

 İ           ky   te     i         ie

 

Mehmet  + in   arkadaş  +  ı   ( ilgi eki burada zorunlu kullanılmış.)

     İ            te         i          ie 

 

Yukarıdaki son  örnekte  ilgi eki kullanılmazsa  tamlama anlamca oluşamıyor

İsim Tamlamaları 4 ana başlıkta incelenir:

 

​

​

​

​

a. Belirtili İsim Tamlamaları: 

​

Tamlayan ve Tamlanan eklerinin ikisini de alan isim tamlamalarıdır.

                                                   

Örnek:

Ayakkabının  bağı

Çocuğun kitabı       

Senin ödevin

 

Not: Belirtili isim tamlamaları cümle içerisinde arka arkaya kullanılmak zorunda değildir.

 

Örnek:

Çocuğun kolu = Ağlıyordu çünkü kolu kırılmıştı çocuğun.

 

Senin dersin= Dersin bitti mi senin?

​

​

​

​

​

 

b. Belirtisiz İsim Tamlaması:

​

Tamlayanı ilgi(tamlayan) eki almayan tamlamalardır.

 

Örnek: 

Kapı kolu  / defter sayfası / telefon kılıfı ...

 

Not: Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arka arkaya olmak z

zorundadır. Yani  yerleri değişemez. Bu kuraldır. Ancak istisnalar test sorularında çıkmaktadır.

 

Örneğin  ‘ sokak lambası’ belirtisiz  bir isim tamlamasıdır

 

Cümle içinde: ‘Sokak lambası patlamış.’ şeklinde kullanabiliriz.

 

Ancak: ‘ Lambası patlamış bir sokak var ilerde’ cümlesinde

tamlayan ile tamlananı yer değiştirmiş bir belirtisiz isim tamlaması

görürüz. Bu tür kullanımlar istisnadır.

​

​

​

​

 

c. Zincirleme İsim Tamlamaı

​

İkiden fazla ismin ilgi ya da iyelik ekleri kullanılarak isim tamlaması oluşturmasıdır.

 

​

Örnek:

Köpek kulubesi     / Köpek kulubesinin önü               

B’li İ.Tamlaması   /  Zincirleme İ. Tamlaması                                            

 

 

Yukarıda görüldüğü üzere ‘köpek kulubesi’ kendi başına belirtsisiz İsim tamlaması iken sonradan,  iyelik ekinden sonra tamlayan eki alarak ‘önü’ ismi ile ilgi kurmuş ve zincirleme İsim tamlaması oluşturmuş.

 

Örnekler:

Denizin dibinin rengi

Daire kapısının anahtarı  

Ördek tüyünün hafifliği

​

​

​