DİNLEDEBİYAT

Geçiş Dönemi Ürünleri:

KUTADGU BİLİG

​

• Yazarı Yusuf Has Hacip Balagasun şehrinde doğmuştur. İyi bir eğitimden sonra Kaşgar’a gitmiş ve sonrasında eserini Karahanlı hakanı Buğra Han’a sunmuştur.

• Eser “mutluluk veren bilgi” anlamındadır.

• İdeal bir devlet yönetiminin nasıl olması gerektiğini anlatmıştır.

• Birimi beyit, ölçüsü aruz, kalıbı fe u lün/fe u lün /fe ul’dür.

• Bilinen üç nüshası, bugün Fergana, Viyana ve Mısır’da bulunmaktadır.

• Türk Edebiyatında  aruz kullanılan ilk eserdir.

• Eser Türk Edebiyatının ilk mesnevisi olarak kabul edilir.

• Alegoriktir. Yani temsili kişiler konuşturularak mesaj verilir.

• Kün Togdı (hükümdar, kanun, adalet); Ay Toldı (mutluluk, saadet); Odgurmış (akıbet, hayatın sonu); Ögdülmiş (Akıl, zekâ) temsili karakterdirler.

 

DİVAN Ü LUGAT-İT TÜRK: 

​

• Kaşgar’da yönetici bir ailedendir. Babasının zehirlenip öldürülmesinden sonra kaçak hayatı yaşamıştır. Bu sürede Türk illerini gezmiş ve tanımıştır.

• Eserine bir Türk illeri haritası koymuştur.

• Eserinde sav,sagu, koşuk örnekleri de vardır. Bu ürünler İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatının yazılı ilk örnekleridir.

• Araplara Türkçe’yi öğretmek amacıyla yazılmıştır.

•  Eserde Türkçe sözcüklerin anlamları Arapça’yla açıklanmakta ve her maddeden sonra birtakım Türkçe metinler örnek olarak verilmektedir. 

• Eserde yedi bin beş yüzden fazla kelime açıklanmış ve örneklendirilmiştir.

 

ATABETÜ’L-HAKAYIK: 

​

• Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıştır.

• Şairin anadan doğma kör olduğu, azimle okuyup alim olduğu söylenir.

• Hakaniye Türkçesi ile yazılmıştır.

• “Hakikatler Basamağı” anlamına gelir.

• Dini-ahlaki bir eserdir.

• Sipehsalar Mehmet Bey’e sunulmuştur.

• Arapça ve Farsça kelimeler bulunur.

• On dört bölümden oluşmuştur. Kırk beyit ve yüz bir dörtlükten oluşur.

• Toplamda 484 mısra vardır.

• Bilginin faydası, cehaletin zararları, cömertlik, cimrilik, iyi ve kötü huylar anlatılarak halka yararlı olmak amacı güdülmüştür. 

• Şair anlattığı bilgilere ayet ve hadisleri delil gösterir.

• Mesnevi tarzındadır ama gazeli andırır bir yapısı vardır.

 

DİVAN-I HİKMET

​

Türk Dünyasının ilk mutasavvıfı kabul edilen Ahmet Yesevi tarafından söylenilen “hikmet” adlı şiirlerinden oluşur.

​

• Dünya, ahiret hayatı, cennet, cehennem tasvirleri, peygamber yaşımı, peygamber mucizeleri, dini ve ahlaki öğütler içerir.

• Hece ölçüsü ve dörtlüklerle yazılmıştır. 4+3 ve 4+4+4 ölçülüdür.

• Allah, peygamber sevgisi işlenmiştir.

• Sade ve yalın bir dil kullanılmıştır.

• Hem aruz hem de hece ölçüsü kullanılmıştır.

• 144 tane “hikmet” ve 1 “münacaat”tan oluşur.

• Hakaniye Lehçesiyle yazılmıştır.

• İslami ögeler ile İslamiyet öncesi ögeler bir arada kullanılmıştır.

• Didaktik ve manzum bir eserdir.

 

DEDE KORKUT HİKAYELERİ

​

• Oğuz Türklerinin komşu milletler ve kendi aralarındaki olayları anlatın

• Destani hikayelerdir.

• Dede Korkut hikayelerinin tek ve tam nüshası Almanya’da Dresden Kütüphanesi’ndedir.

• On iki hikaye ve bir ön sözden oluşur.

• Nesir ve nazım iç içedir.

• Dil sadedir. Arapça kelimeler yeni taşınılan İslam dini ile ilgili terimlerdir. Ancak yine de sınırlı sayıdadır.

• Hikayeleri anlatan Dede Korkut’un gerçek bir kişilik olup olmadığı tam olarak bilinmemektedir. Daha çok temsili bir karakter olduğu düşünülmektedir.

• Sözlü gelenekle yaşayan hikayeler 15. yy’da yazıya geçirilmiştir.