DİNLEDEBİYAT

Halk Edebiyatında Nesir

​

 1.Atasözleri

 

Söyleyeni belli olmayan, tecrübeler sonunda ortaya çıkan, doğruluğu kesinleşen özlü sözlere denir.

 

Atasözlerinden kelime çıkarılamaz, atasözlerine kelime eklenemez.

Kendi başlarına yargı bildirirler..

 

Örnekler: 

​

• Damlaya damlaya göl olur.

• Ağaç yaş ike eğilir

• Sakla samanı gelir zamanı

2. Deyimler

 

En az iki sözcüğün bir araya gelerek kendi temel anlamlarından uzaklaşarak beraberce ortak bir anlam ortaya çıkardıkları kelime grubuna deyim denir.

​

Deyimlerden kelime çıkarılamaz, deyimlere kelime eklenemez.

Normal şartlarda deyimi oluşturan kelimelerden birisi fiil olur.

Deyimler daha çok cümle içinde kullanıldığında anlamlı bir yargı bildirir. Kendi başlarına değil.

​

Örnekler: 

​​

• Konuşulanlara çaktırmadan kulak kabartmıştı

• Pabucunun dama atılacağını zannetti çocuk.

• Gözden düşmek istemiyordu hiçbir çalışan.

• Babası üzülecek diye ödü kopuyordu.

3.Tekerlemeler

 

Ses benzerliğinden yararlanılarak oluşturulan yarı anlamlı, yarı anlamsız sözlere denilir.

Şiir biçiminde de tekerlemeler vardır. Bu tür tekerlemelerde ölçü, uyak kullanılmıştır. Aliterasyon ve seci de tekerlemelerde sıkça kullanılır.

​

Evvel zaman içinde
Kalbur saman içinde
Develer tellal iken
Pireler berber iken
Ben annemin babamın beşiğini
Tıngır mıngır sallar iken...

 4.Bilmeceler

 

• Düşünceyi geliştirmek amacıyla türetilen ve  cevabı da içinde saklanmış olan sorulara denir.

• Manzum - mensur şekilleri vardır.

5. Fıkralar

 

Güldürerek ve eğlendirerek insanlara bir şeyler öğretme amacı taşıyan kısa yazılardır.

Nasrettin Hoca, Karadeniz, Bektaşi fıkraları halkımız arasında oldukça yaygındır.

6. Halk Hikâyeleri

 

Nazım-nesir karışık aşıklar tarafından anlatılan masalsı-destansı hikayelere denir.

​

 

Özellikleri:

​

• İlk halk hikayesi örneği olarak Dede Korkut Hikayeleri kabul edilir.

• Aşıklar tarafından halka aktarılır.

• Dini, ahlaki , kahramanlık ve aşk konuları genelde iç içe geçmiştir.

• Olağanüstülükler az da olsa görülebilir.

• Nazım- nesir karışıktır.

• Destan ile roman arası geçiş özelliği gösterir.

• Gerçekleşmiş tarihi bir olaya dayanmasına gerek yoktur.

 

Kerem ile Aslı, Tahir ile Zühre, Arzu ile Kamber ünlü halk hikayelerindendir.

6. Halk Hikâyeleri

 

​Nazım-nesir karışık aşıklar tarafından anlatılan masalsı-destansı hikayelere denir.

​

 

Özellikleri:

​

• İlk halk hikayesi örneği olarak Dede Korkut Hikayeleri kabul edilir.

• Aşıklar tarafından halka aktarılır.

• Dini, ahlaki , kahramanlık ve aşk konuları genelde iç içe geçmiştir.

• Olağanüstülükler az da olsa görülebilir.

• Nazım- nesir karışıktır.

• Destan ile roman arası geçiş özelliği gösterir.

• Gerçekleşmiş tarihi bir olaya dayanmasına gerek yoktur.

 

Kerem ile Aslı, Tahir ile Zühre, Arzu ile Kamber ünlü halk hikayelerindendir.

7. Ortaoyunu

 

Bir alanın etrafı izleyiciler ile doldurulup ortasında boşluk bırakılır. Ortadaki boşlukta ise tiyatro gösterisi yapılır. Ortada oynandığı için bu oyunun adı orta oyunu denilmiştir.

 

Özellikleri:

​

• Anonimdirler

• Tamamen doğaçlamadır. Yazılı bir metne dayanmaz.

• Aynı Karagöz’ de olduğu gibi yanlış anlaşılmalar, taklitler sıkça yer alır.

• Farklı özelliklere, farklı yörelere, farklı milletlere ait bir çok tip vardır.

• İki ana karakter ise pişekar ve kavukludur.

• Karagöz ile benzedir. Ancak Karagöz’dentemel farkı Karagöz’ün gölge sahnesinde oynatılmasıdır.

 

 Orta oyunun Bölümleri:

​

1.Giriş ( Mukaddime):  Pişekar’ ın sahneye müzik eşliğinde girmesi ile oyun başlar. Oyunu takdim eder.

2.Söyleşme( Muhavere): Pişekar ile Kavuklu kendi aralarında konuşmaya başlar. Olması muhtemel olmayan şeyler anlatılır. Buna tekerleme denilir.

3. Fasıl: Asıl sergilenmek istenen konunun işlendiği bölümdür. Tipler genelde bu kısımda yoğunlukla kendini gösterirler.

4. Bitiş: Pişekar ile Kavuklu kendi aralarında konuşurlar. Oyunun bitişi ilan edilir. Sonda da  Her ne kadar sürç-ilisan ettikse affola” denilerek oyun bitirilir.

8. Meddah

 

 

Eskiden kahvehanelerde yüksekçe bir yere oturup taklitler ve canlandırmalar ile insanlara hikayeler anlatan kişilere verilen addır. Bu gösterinin adı da “meddah” olarak bilinmiştir.

​

Meddahın iki ana aksesuarı vardır: Bunlar mendil ve değnektir.

​

Meddah mendili farklı tiplerin kıyafetlerini taklit için kullanır. Yerine göre başörtüsü, yerine göre peçe olur. Değnek ise yerine göre baston, yerine göre çalgı aleti  olur. Meddah bunları kullanarak canlandırmalarına renk katar, gösterinin etkileyiciliğini artırır.

​

Meddah gösterisi tek kişilik bir tiyatrodur.

9. Karagöz (Gölge Oyunu)

 

İlk olarak nasıl ortaya çıktığına dair kesin bir bilgi olmayan ve Türk Edebiyatının en yaygın kullanılan gölge oyunudur.

Karagöz Oyunu Karagöz ve Hacivat isimli iki na karakterin üzerine kurulur. Hacivat bilgilidir. Akıllıdır. Karagöz ise tam tersi. Hacivat'ın sözleri genelde yanlış anlaşılır ve bunun sonucunda komik olaylar gelişir. Karagöz ile Hacivatın dışında değişik tipler oyunda yer alır.

 

Bunlar:

• Zenne (kadın),

• Himmet Ağa,

• Tuzsuz Deli Bekir (sarhoş),

• Efe (zorba),

• Beberuhi (cüce ve aptal),

• Kayserili (pastırmacı),

• Acem (zengin),

• Yahudi (bezirgân),

• Çelebi (genç bir mirasyedi),

• Arnavut (bahçıvan),

• Arap,

• Frenk,

• Zeybek ve

• Tiryaki.

 

Karagöz Oyunun Bölümleri:

​

• 1.Giriş ( Mukaddime):  Hacivat’ın sahneye müzik eşliğinde girmesi ile oyun başlar. Ardından Karagöz sahneye gelir ve genelde yanlış anlaşılma gerçekleşir ve atışma başlar.

• 2.Söyleşme( Muhavere): Hacivat ile Karagöz karşılıklı söyleşir.

• 3. Fasıl: Asıl sergilenmek istenen konunun işlendiği bölümdür. Tipler genelde bu kısımda yoğunlukla kendini gösterirler.

• 4. Bitiş : Bu bölümde Karagöz Hacivat’ a tokat atarak gider arkasından da Hacivat söylene söylene sahneyi terk eder.