DİNLEDEBİYAT

                SES BİLGİSİ

​

Akciğerlerden gelen  havanın boğazda ses telleri vasıtasıyla şekillendirilmesiyle ses oluşur. Bğazda şekillenenn seslerin karşılığı olan işaretlere harf, harlerin birleşimini de kelime denilir.

 

Türkçede toplma 29 harf ardır. Bu 29 harf  Türkçede kullanılan 29 tane sesin karşılığıdır.

 

Dilimizdeki harflerin 8 tanesi ünlü (sesli) 21 tanesi  ünsüz( sessiz)dür.

 

Şimdi bunları inceleyelim:

 

 

A. Ünlü Harfler: 

 

a,e,o,ö,ı,i,u,ü harfleri ünlü harflerdir.

 

Ünlü harler ağızdan çıkışlarına göre farklı gruplara ayrılırlar.

 

       Kalın           İnce                           

      a,ı,o,u         e,i,ö,ü         

 

       Geniş          Dar

      a,e,o,ö         ı,i,u,ü

 

       Düz           Yuvarlak                 

     a,e,ı,i           o,ö,u,ü

 

B. Ünsüz Harfler:

​

Ünsüz harfler de ağızdan çıkış sırasındaki ses özelliklerine göre gruplandırılırlar:

 

1. Sert Ünsüzler:

 

8 tanedir: f,h,s,ş, ç,k,p,t

 

Sert ünsüzler kendi aralarında ikiye ayrılırlar:

 

a :  Sürekli Sert ünsüzler       : f,h,s,ş

b :  Süreksiz Sert Ünsüzler    : p,ç,t,k

 

 

2. Yumuşak Ünsüzler: ğ,j,l,m,n,r,v,y,z, b,c,d,g

 

Yumuşak ünsüzler kendi aralarında ikiye ayrılırlar:

 

a. Sürekli Yumuşak Ünsüzler    :  ğ, j, l, m, n, r, v, y, z

b.Süreksiz Yumuşak Ünsüzler  :  b, c, d, g

 

ÜNLÜ UYUMLARI

​

Ünlü uyumları bir sözcüğün Türkçe olup olmadığını yani sonradan dilimize girip girmediğini anlamak için kullanılır. Ancak bir kelimenin Türkçe olup olmadığını anlamak için ünlü uyumları dışında birçok kural vardır.

Ünlü uyumları  kendi başına yeterli olmayabilir.

 

1. Kalınlık- İncelik Uyumu:

 

Kelimede kalın ünlülerden sonra kalın, ince ünlülerden sonra ince ünlülerin gelmesi kuralıdır.

Kalınlık- incelik uyumuna büyük ünlü uyumu da denilir. Büyük sıfatını almasının nedeni bilinen en eski Türkçe kural olmasıdır. Yani yaş olarka büyük olduğu için büyük ünlü uyumu denilmiştir.

 

Kalınlık- incelik uyumunu bulmak için ilk heceye bakılır. İlk hece kalın ise sonraki hecelerdeki ünlü ya da ünlülerin de kalın, ince ise sonraki hecelerdeki ünlüler ince olmalıdır.

 

Deniz= de-niz ( İlk hecede ‘e ‘ince sonraki ‘i’ ince olduğu için Büyük Ünlü Uyumuna Uyar.)

 

Tohumluk:   to-hum—luk ( ‘o, u,u ‘ üçü de kalın . Uyar.)