DİNLEDEBİYAT
Atın yiğidi kendine kamçı vurdurmaz.
7.SINIF CÜMLE ANLAMI
ANLATIM YÖNTEMİNE GÖRE CÜMLELER
1. Öznel Cümleler:
İfade edilen düşüncede kişiden kişiye değişebilen kelimeler kullanılıyorsa o cümle özneldir. Örnek olarak“ Ali çok iyi konuşuyor.” Cümlesinde geçen ‘iyi’ sözcüğü özneldir.
Bu kelime aynı zamanda bir şahsın konuşması ile ilişkilendirilince tüm cümle öznel olmuş olur. Çünkü söyleyene göre iyi olan konuşma farklı birine göre kötü olabilir.
Örnek Cümleler:
-
Annemin güzel bir gülümsemesi var.
-
Hayatımda gördüğüm en iyi resim bu.
2-Nesnel Cümleler
İfade edilen düşünce kişiden kişiye değişmeyen, herkes açısından aynı şekilde kabul edilen kelimeler kullanılıyorsa o cümle nesnel bir cümledir. Kısaca içinde öznel kelime bulunmayan cümleler nesneldir. Örnek olarak “ Bu sınıfın rengi mavidir.” Cümlesini söyleyen kişi renk körü değilse o sınıf herkese göre mavidir. Yani kişiden kişiye değişmez. Bu da cümleyi nesnel yapar.
Örnek Cümleler:
-
İstanbul fay hattı üzerindedir.
-
Evin kapısı kırılmış.
-
Bugün yeni ABD Başkanı göreve başlayacak.
3-Tanım Cümleleri
‘Nedir? ya da kimdir?’ sorularının cevabı tanım cümlesidir? Amaç varlık ya da kavramları tanıtmaktır.
Örneğin “Klavye nedir?” sorusunun cevabı ‘ Bilgisayara ya da bilgisayarda yazı yazmaya yarayan alettir.’ cümlesi bir tanım cümlesidir.
Örnek Cümleler:
-
Kitap, kelimeleri sonraki nesillere taşıyan bir hazine sandığıdır.
-
Karate bir spor değil, bir sanattır.
-
Hamsi bir tuzlu su balığıdır.
4-- Doğrudan Anlatım Cümleleri
Bir başkasının cümlesini hiç değiştirmeden kendi cümlemizin içine yerleştirerek aktardığımız cümlelere denilir. Başkasının cümlesi genelde aktarıcının cümlesinde tırnak içinde verilir.
Örnek olarak “ Veysi bana ‘Bugün okula gelmeyeceğim.’ dedi.” cümlesinde ‘Veysi bana dedi.’ asıl cümle yani aktarıcının cümlesi, ‘Okula gelmeyeceğim.’ İse yan cümle yani aktarılan cümledir.
Örnek Cümleler:
-
‘Yarın maça çıkamayacaksın.’ dedi bana koç.
-
Annem kızdı ve bana sadece ‘Otur yerine!’ dedi.
5- Dolaylı Anlatım Cümleleri
Birinin cümlesindeki anlamı bir başkası kendi cümlesi ile ve kendi üslubu ile aktarıyorsa dolaylı anlatım yapmış olur.
Örneğin, “Veysi bana ‘ Bugün okula gelemeyeceğim.’ dedi.” Doğrudan bir anlatım iken “Veysi bugün okula gelemeyeceğini söyledi.” cümlesi dolaylıdır.
Örnek Cümleler:
-
Babam bana sokakta yürürken dikkatli olmamı öğütledi.
-
Bana aşağı bakmamam gerektiğini söyledi.
6- Kinayeli Cümleler
Bu tür cümlelerde ifade edilen anlam ile kastedilen anlam farklılık gösterir. Çoğunlukla espri yada alay maksatlı olarak söylenilenin tersi bir anlam kastedilir.
Örneğin “ Halı saha maçında bizim takım harika bir oyun sergileyerek 20-0 yenildi.” Cümlesinde harika oyun sözcüğü aslında durumun vehametini alaycı bir üslup ile aktarmak amacı ile kullanılmıştır.
Örnek Cümleler:
-
Üstünün başının her gün dağılmasından ne kadar uslu bir çocuk olduğunu anlayabilirsiniz.
-
Bir gün devamsızlık hakkımın kalması okulu çok sevdiğimi göstermez mi?
7-Aşama Bildiren Cümleler
Cümlede anlatılan eylem tek seferde değil aşamalı olarak gerçekleşir. Bu olumludan olumsuza, olumsuzdan olumluya; uzaktan yakına,yakından uzağa .... vb. şekillerde olabilir.
Örneğin ‘ Bisiklet tarlaların arasında yavaş yavaş kayboluyordu’ cümlesinde yakından uzağa değişimi vardır.
Örnek Cümleler:
-
Gökyüzündeki ördek sürüsü bize yaklaştıkça büyüyordu.
-
Küçük çocuk gün geçtikçe ayaklarını daha iyi kullanıyordu.
B-ANLAM İLİŞKİLERİ YÖNÜNDEN CÜMLELER
1- Aynı Anlamlı Cümleler
Bir cümle ile aynı anlama gelecek şekilde farklı kelimelerle oluşturulan cümlelere denir. Testlerde genelde önce bir cümle verilir sonra ‘Aşağıdakilerden hangisi yukarıda verilen cümle ile aynı anlama gelmektedir?’ şeklinde soru sorulur.
Örnek soru:
‘ Hedefi olmayan insan başarıya ulaşamaz.’
Aşağıdaki cümlelerden hangisi yukarıdaki cümle ile
aynı anlama gelmektedir?
A) Başarıya ulaşmak için çok çalışmak gerekir.
B) Planlama ve azim hedefe götürür insanı.
C) Başarıya ulaşmak isteyen insanın hedefi olmalıdır.
D) Hedefsiz insan dümensiz gemi gibi tesadüflere bağlıdır.
Cevap: C
2. Yakın Anlamlı Cümleler
Bir cümlenin başka bir cümle ile anlam bakımından benzerlik göstermesine denilir. Aynı anlamlı cümlelerden farkı iki cümlenin birbirinin yerini tam olarak tutamamasıdır.
Örnek Soru:
‘Denizlerdeki yunusları incelemek onun hayatı demekti’
Aşağıdakilerden hangisi yukarıdaki cümle ile anlam bakımından
yakınlık göstermektedir?
A) Denizleri yunusları incelemek onun mesleğiydi.
B) Yunusların kurtulması için elinden geleni yapıyordu.
C) Hayatın devamı için yunusların yaşaması gerektiğini düşüyordu.
D) Kendini denizlerdeki yunuslara adamıştı.
Cevap: D
3. Zıt Anlamlı Cümleler
Aynı konudaki en az iki cümlenin anlam bakımından zıt olması yani çelişmesi demektir.
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerden hangisi anlam bakımından diğerleri ile çelişmektedir.
A) Temizliğe dikkat etmek sağlık açısından çok önemlidir.
B) Düzenli temizlenme insan sağlığı için gereklidir.
C) Pis bir ortamda yaşamak insanı hasta edebilir.
D) Temizlik insan direncini düşüren bir uygulamadır.
Cevap: D
4. Neden- Sonuç Cümleleri
Bir cümledeki eylemin gerçekleşmesinin gerekçesinin de verilmesine denilir. Bu cümleler bileşik, sıralı ya da bağlı cümle olabilir.
Örnekler:
-
Deniz dalgalanınca yüzemedik.
-
Sen gelirsin diye yemek söyledik.
-
Böyle şarkı söyle çünkü çok hoşuma gidiyor.
-
Sabahları koşuya çıkıyorum; böylesi daha sağlıklı oluyormuş.
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde neden - sonuç ilişkisi vardır?
A) Kilo vermek için şeker yemiyor.
B) Yağmur yağarsa ıslanırız.
C) Hasta olurum diye eldivenle dolaşıyor.
D) Eve erken geldiği için ödevlerini bitirebildi.
Cevap: D
5. Amaç Sonuç Cümleleri:
Cümledeki hareketin belirlenmiş amaç için yapıldığı anlamı vardır. Genel olarak gerçekleşmiş bir eylem ile gerçekleşmemiş ama amaçlanmış bir bir eylem vardır.
-
Balık avlamak için olta aldım.
-
Telefon edeyim diye numarasını verdi.
-
İyi biri gibi görünmek maksadıyla gülümsüyordu.
Örnek soru:
“Birinci olmak için 10 kilometre koştu.”
Yukarıdaki cümlede belirlenmiş bir hedef için yapılan eylemden bahsediliyor.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde böyle bir durum söz konusudur?
A )Siren çalarsa hemen kaç.
B) Kar yağınca kızından ayrı kaldı.
C) Köye gidebilme düşüncesiyle dolmuşa bindi.
D) Denizde balık avlamayı çok severdi.
Cevap: C
6. Koşul- Sonuç Cümleleri
Koşul sonuç cümlelerinde gerçekleşmemiş iki olay vardır. Bir olayın gerçekleşebilmesi için diğer olayın gerçekleşmesi şartı vardır.
Örnek Cümleler:
-
Yemeğini bitirirsen bisiklete binmeye gideriz.
-
Kar yağarsa kardan adam yaparız.
-
İstediğin telefonu kötüye kullanmamak şartıyla alırım.
Örnek Soru:
Aşağıdakilerden hangisi koşul(şart) –sonuç cümlesi değildir?
A) Keşke bizimle gelmese de sonra gelse
B) Yollar açılırsa eve gidebilirim.
C) Benimle barışmak istiyorsan özür dileyeceksin.
D) İstediğini yap ama etrafı kirletme
Cevap: A
7. Karşılaştırma Cümleleri
Cümle içerisinde kavram, durum, olay ya da varlıkların karşılaştırılmasıdır.
Örnek Cümleler:
-
Akkuş, Ünye’den daha soğuktur.
-
Benim kadar çalışkan birisi yok.
-
Bu çocuk diğerlerine göre daha hareketli.
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde karşılaştırma cümlesi vardır?
A) Anlasa şaşardım zaten.
B) Herkes gibi değil benim kardeşim.
C) Kapıdan çıkarsan geri gelme.
D) Kupayı almak için çok çalıştık.
Cevap: B
C. ANLAMINA GÖRE CÜMLELER
1. Soru Cümleleri
Soru anlamı taşıyan cümlelere denilir. Bu tür cümlelerin sonunda soru işareti olur.
-
Akşam kar yağacak mı?
-
Hangisi daha güzel?
Not: 1- Cevabı istenmeyen ama soru işareti taşıyabilen cümleler cümleler de vardır.Bu tür cümlelerde cevap zaten sorunun içinde bulunmaktadır. Ancak soru işareti taşıyabilmektedirler.
“Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?”(
Aslında anlatılmak istenen herkesin feda olacağıdır.)
Bu tür cümleler aynı zamanda edebi sanatlar içinde istifham sanatı olarak da adlandırılırlar.
Not:2 İçinde soru kelimesi ya da edatı bulunduğu halde hiçbir şekilde soru anlamı ihtiva etmeyen cümleler kesinlikle soru cümlesi değildirler. Bu tür cümlelerde soru işareti kullanılmaz.
-
“Ameliyattan sağ mı çıkar, ölü mü bilmiyorum.”
-
Duman çıktı mı kurtlar sahaya iner.
2. Kararlılık- Kararsızlık Cümleleri
Cümleyi söyleyenin bir eylemi gerçekleştirmede kararlı ya da kararsız olduğunu gösteren cümlelere denilir.
Örnekler:
Bu arabayı alsam mı, almasam mı?
( Kararsızlık bildiriyor. Bu cümle aynı zamanda soru cümlesidir.)
Hangi yoldan gideceğim ben şimdi? ( kararsızlık)
Bugün eve mutlaka gideceğim. (kararlılık)
Yolumdan dönersem namerdim.(kararlılık)
-
3.Kesinlik Cümleleri
Objektif anlatımı olan cümlelerdir. Cümlede anlatılan bilgi kişiden kişiye değişmez. Bu yüzden doğruluğu tartışılmaz. Bu yüzden esinlik bildirirler. Bu tür cümlelerde ihtimal ya da şüphe anlamı olmamalıdır.
Örnekler:
-
Dünya güneşin etrafında döner.
-
Okul öğrenciler için vardır.
4. Kaygı Cümleleri
Endişe verici bir durumun gerçekleşmesinden korkulması anlamı taşıyan cümlelerdir.
Örnek Cümleler:
-
Ya kamışların arasından bir domuz çıkarsa?
-
Babam eve gelemezse ne yaparız biz?
5. Gözlem Cümleleri
Herhangi bir durumu, olayı, kavramı ya da varlığı gören ya da gördüğünü farz eden kişi ya da kişilerin bakış açısından aktaran cümlelerdir. Metinlerde bakış açıları konusunda görülecek olan “gözlemci bakış açısı” ile ifade edilen cümlelerdir de diyebiliriz.
Örnek Cümleler:
-
Çiçeklerin baş kısmından küçük salatalıklar vardı.
-
Çamurda oynayan kızımın üstü başı dağılmıştı.
6. Abartma Cümleleri
Bir olayın, durumun, kavramın ya da varlığın önemine dikkat çekmek amacıyla olduğundan fazla ya da az ifade edilmesine denilir.
Örnek Cümleler:
-
Yüreğimde ateşler yanıyor.( Acı çekmenin boyutunun fazlalığı vurgulanmak istenmiş.)
-
Dünyalar kadar seviyordu çocuğunu.
-
Gözyaşları sel oldu ağlamaktan.
7. Beğeni Cümleleri
Takdir, övme ya da onaylama anlamı taşıyan cümlelerdir.
Örnek Cümleler
-
Bu sözlerin senin tarafından ifade edilmesi güzel bir şey.
-
Maçtaki azmin tüm seyircilerin takdirini topladı.
8. Çaresizlik Cümleleri
Olumsuz durumlar için kullanılan cümlelerdir. Bu cümlelerde karşılaşılmış ya da karşılaşılacak bir olay ya da duruma karşı yapılabilecek herhangi bir şeyin bulunmaması yani elden gelen bir şeyin olmaması anlamı taşıyan cümlelerdir.
9. İhtimal Cümleleri
Bir olay ya da durum ile ilgili beklenti anlamı taşıyan cümlelerdir.Olay ya da durumun gerçekleşmesi olasılık düzeyindedir.
-
Bu kış kardan adam yapabiliriz.
-
Sanırım, eve gideceğim.
-
Kim bilir, belki birazdan soğuk çıkar.
10. Tahmin Cümleleri
Tecrübe, bilgi sezgi gibi unsurların etkisi ile gelecek hakkında yapılan yorumların cümlelerine denilir.
-
Kızım şimdi yeni oyuncağını görmek için sabırsızlanıyordur.
cümlesi bir tahmin cümlesidir. Cümlenin sahibi kızı ile ilgili bir tecrübeye sahip olduğunu, kızının yeni oyuncaklarını görmeden önceki sabırsızlığını bildiğini ve buna göre bir tahminde bulunduğunu anlayabiliyoruz. Anlatılanın gerçekleşme oranı çok yüksektir.
Ancak tahmin cümlesinde de tahmin edilen şeyin gerçekleşmeme durumu söz konusu olabilir.Bu çok düşük bir orandır. Bu o cümleyi olasılık cümlesi yapmaz. İki cümle türünü birbirinden ayırmak için şunlara dikkat ederiz:
1-Her tahmin cümlesinde ihtimal anlamı vardır. Yani tahmin cümleleri olasılığı içinde barındırır.Ancak gerçekleşme oranı gerçekleşmeme oranına göre çok yüksektir.
2- İhtimal cümlelerinde tahmin anlamı kesinlikle yoktur.
Yukarıdaki açıklamalara göre tahmin ve düşük olasılık anlamını taşıyan cümlelere tahmin, sadece olasılık anlamı taşıyan cümlelere de ihtimal cümleleri demek gerekir.
Örnek Tahmin Cümleleri
-
Saat beş, kargo görevlisi birazdan gelir.
-
Dolar yükseldi ,elektronik aletler pahalanmış olabilir.
11. Tasarı Cümleleri
Yapılması düşünülen planlamaların ifadesidir.
Örnek Cümleler:
-
Yarın sabah yola çıkmayı düşünüyorum.
-
Amacım ünlü bir programcı olmak.
12. Özlem (Hasret) Cümleleri
Örnek cümleler:
-
Köyüm burnumda tütüyor.
-
Eskiden ne fındık toplardık.
-
Nerede o kış sohbetleri?
13. Beklenti Cümleleri
Gerçekleşmesi arzu edilen iş ya da olayların ifade edilmesidir.
Örnek Cümleler:
-
Kerem’in teog’dan yüksek puan almasını umuyorum.
-
Akif’in artık ders çalışmaya başlayacağını ümit ediyorum.
14. Ünlem Cümleleri
Beklenmedik bir durumda karşılaşıldığında şaşkınlığın ifadesi olan cümlelerdir.
Örnek Cümleler:
-
Hayır, uçuruma sakın gitme!
-
Teog’da bütün soruları doğru yaptığına inanamıyorum!
15.Azımsama Cümleleri
Karşılaşılanın beklenenden az olduğu durumlarda kullanılan cümlelerdir. Azımsama cümleleri şaşırma anlamı da taşıyabilir.
Örnek Cümleler:
-
Ekmek bu kadar küçük müydü? (hem azımsama, hem ünlem-şaşırma)
-
Bu kadarcık suyla kuş bile doymaz.
16. Küçümseme Cümleleri
Karşılaşılan kişi, olay ya da durumun olduğundan küçük ya da az olduğunu
küçük görme, önemseme şeklinde ifade eden cümlelerdir.
Örnek cümleler:
-
Sınavdan 40 almış, güya üç gün hazırlanmış.
-
Sınavdan başarılı olmak kim, sen kim?
Not: Azımsama ile küçümseme karıştırılmamalıdır. Azımsama da bir şaşkınlık vardır. Beklenmeyen bir durum vardır. Küçümsemede ise bilinen bir durumu kasıtlı olarak hafife alma anlamı vardır.
D .CÜMLE YORUMU
1. Cümlede Konu
‘Bu cümle neden bahsediyor?’ ya da ‘Bu cümle neyi anlatıyor?’ sorularının cevabıdır.
Örnek:’ İyi dinlenmek istiyorsan iyi dinlemelisin.’ Cümlesinde ‘ İyi dinlenmenin şartı’ anlatılıyor. Yani
cümlenin konusu iyi dinlenmenin şartıdır.
2. Cümlede Üslup:
Cümlenin dil ve anlatım özelliklerine denilir.
3. Örtülü İfade
Bir cümlenin bağlaçla yazılı ya da sözlü olarak ifade edilmeyen fakat anlam olarak var olan bir cümleye bağlanmasıdır.
“Doğum gününde ben de fotoğraf çektirdim.” Cümlesinde “ben de” ifadesinden başkası ya da başkalarının da fotoğraf çektirdiği anlamı çıkıyor fakat bu ifade edilmemiştir.
Örnek cümleler
-
Sen yine mi geldin?
-
Pasta da getirmişler.
-
Artık köye gidebiliriz.
4.Cümlede Ana Fikir
Bir cümlede ası anlatılmak istenen düşüncedir. Cümlenin vermek istediği mesaja denilir.
Örnek: Çekiç camı kırar ama çeliği sertleştirir.’ Cümlesinin
Konusu: Farklı kişilerin aynı zorluğa verdikleri tepki
Üslubu: Kapalı bir anlatımı var. Bağlaç kullanılmış.
Ana fikri: Eğer karşılaşılan durumlara dirençle uyum sağlarsan zorluklar seni ancak daha dirençli yapar