DİNLEDEBİYAT

​

Bu sayfada filler iki şekilde incelenecektir:

​

1- Hareketin Anlamına Göre

2- Yapısına Göre

​

1- HAREKETİN ANLAMINA GÖRE FİİLLER 

​​

İş,oluş hareket bildiren sözcüklere denilir. Fiiller haber ya da dilek  kiplerinden birisini ve şahıs eklerini alırlar. Bu

 

Bir kelimenin fiil olup olmadığını anlamak için mastar eklerini kullanırız. (-me,-ma,-mek,mak) Eğer bu eklerden birisi kelimeye getirilmeye uyumlu ise o kelime fiildir.

 

 

 

 

 

Örnek:

 

• Sevdi= sev-(mek)- istersek getirebiliyoruz. O halde ‘sev-‘ sözcüğü fiildir

• Yürüyor= Yürü-(mek) –uyumlu olduğu için ‘yürü-‘ sözcüğü fiildir.

 

Not: Fiili bulmak için mastar eklerini sözcüğe getirp getiremeyeceğim önemlidir.Kelimeyi mastar eki ile doğrudan yazarsan fiil isim fiile dönüşür.O yüzden mastar eklerini -, ya da (  ) işaretleri ile belirterek yazarız.

 

• Görmek= isim fiil.

• Gör-(mek) fiil.

 

Fiiller hareketlerin anlamına göre üçe ayrılırlar:

 

1- İş ( Kılış) Fiilleri:

 

Fiilin gerçekleşmesinden etkilenen bir nesnenin var olduğu anlamını taşıyan fiillere denilir. İş fillerini bulmak için fiile ne, neyi, kimi sorularını sorarız.

 

Örnek:

• Getirdi=  Kimi getirdi?  Neyi getirdi? – İş fiili

• Bitirdi= Neyi bitirdi?- İş fiil

 

 

 

​

2- Oluş Fiilleri:

 

Doğada kendilinden oluyormuş gibi gerçekleşen hareketleri ifade eden fiillere denilir.

 

Örnek:

• Utancından yüzü kızardı. (kızar-)

• Meyveler olgunlaştı.( olgunlaş-)

• Yağmur yağdı.(yağ-)

 

 

​

3- Hareket(Durum) Fiillleri:

 

İş ya da oluş bildirmeyen tüm fiiller hareket fiilidir.Kendiliğinden gerçekleşme anlamları olmadığı gibi bir nesneyi etkileme anlamları da yoktur.

​

Örnek:

Ali eve geldi

​

Yukarıdaki cümlede Ali neyi geldi, diyemeyiz. Fiile neyi sorusunu soramayız. O yüzden iş fiili değilir. Kendiliğinden olma anlamı da taşımadığı için oluş fiili de değildir. O halde geriye tek ihtimal olan hareket fiili kalıyor.

 

• Parkta yürüyorum

• Yazları yüzerim.

• Erken uyumuşum.

• İlerideki evde oturuyorum.

​

​

2- YAPISINA GÖRE FİİLLER

​

Fiiller yapısına göre üç grupta incelenir:

​

1- Basit Fiiller:

Yapım eki almamış fiillere denilir. Fiillerin çekim eki almaları yapılarına etki etmez.Önemli olna yapım eklerinden bir ya da birden fazlasını almalarıdır.

 

Örnek:

“Denizde yüzdük.”

Yukarıdaki cümlede yüz- fiili duyulan geçmiş zaman kipi ve 1.çoğul şahıs eki almıştır. Hiç bir yapım eki almadığı için yapısına göre basittir.

 

“Denizinde üstünde yüzlerce martı gördük.”  Gör- fiili sadece fiil çekim ekleri aldığı için basittir.

​

​

​

2. Türemiş Fiilller:

İsim ya da fiil soylu sözcüklere yapım eki getirilerek yapılan fiiller türemiş fiillerdir.

 

Örnek:

 

Göz     -    le-         di-        m

İsim.K  Yapım .E       Kip E.   1. Tekil. Ş.E

 

Yukarıdaki kelime ‘göz’ ismine isimden fiil yapan ‘-le’ eki getirilerek türemiş fiil yapılmıştır.

 

Koş   -    tur      -   du

Fiil K.   Yapım.E       Kip Eki

 

Yukarıdaki kelime ise “koş-“ fiiline ‘-tur’ fiilden fiil yapım eki getirilerek türemiş fiil yapılmıştır.

 

İsimden fiil yapım eki alarak türemiş fiil olan sözcüklerden bazıları şunlardır: azal-, sula- ,küçül-, güzelleş- ..

 

Fiilden Fiil yapım eki alarak türemiş fiil olan sözcüklerden bazıları şunlardır: çektir-, çıkar-, görün-, sevin-...

 

 

3. Bileşik Fiiller:

 

Birleşik Fiiller Üç Başlıkta İncelenir:

 

a- İsim  +  Yardımcı Fiille Yapılan Bileşik Fiiller:

 

İsim soylu sözcüklere yardımcı fiil olarak adlandırılan et-, eyle-, ol-, buyur-, kelimeleri  getirilerek yapılır.