DİNLEDEBİYAT
Atın yiğidi kendine kamçı vurdurmaz.
7.SINIF ANLAM BİLGİSİ-1
1-ANLAMINA GÖRE:
Gerçek (Temel) Anlam:
Kelimenin sözlükteki ilk anlamıdır. Sözcüğün halk arasında en yaygın olarak bilinen anlamıdır da denilebilir.
“Bardağının boş olduğunu fark ettim.” cümlesinde ‘boş’ sözcüğü gerçek anlamda kullanılmıştır.
Örnekler:
- Buradan yola çıkabiliriz.
- Yağmur yağınca ayaklarım ıslandı.
- İnsanın canı sıcak bir çorba çekiyor.
- Fındık ağaçlarının arasından güzel bir geyik çıkıverdi.
Mecaz Anlam:
Bir kelimenin asli anlamıyla bir yönden benzerlik ilişkisi kurularak farklı bir anlamda kullanılmasıdır. Yani bir kelimenin kendi gerçek anlamı dışında farklı bir kelimenin anlamında kullanılmasıdır.
Örnek: "Arkadaşının tatlı bir konuşması vardı." cümlesinde tatlı sözcüğü gerçek anlamda ağızdan alınan ve zevk veren gıdalar için kullanılan bir kelime iken yukarıdaki cümlede kulağa gelen seslerin verdiği zevki anlatmak için kullanılmıştır.
Örnekler:
Halası onun ince düşüncesine hayran kalmıştı.
Arkadaşının sözlerine kırıldı.
Adamın boş konuşmaları bizi çok bunalttı.
Sana bu konuyu bir daha açma dedim.
Terim Anlam:
Herhangi bir spor, sanat vb. alanla ilgili olarak kullanılan, cümle içinde kullanılışına göre o alana özel anlam taşıyan sözcüklere denilir.
Örnek: "Üç perdelik bir oyun yazdım." sözcüğünde perde sözcüğü kullanıldığı cümlede güneşi engelleyen bir kumaş parçası anlamında değil, tiyatro ile ilgili özel bir kelime anlamında kullanılmıştır.
Örnekler:
Artık gitarda notaları çıkarabiliyorum.
Oyuncu yanlışlıkla topu taca attı.
Bilgisayara ram aldım.
İki meridyen arasında 111 km. olduğunu öğrendim.
Yan Anlam:
Temel anlamlı bir sözcüğün yakıştırma ya da benzerlik ilgisi ile yeni bir anlamda kullanılmasına denir.
Örnek: Kör bıçağı bileği taşına sürttüm. ( Keskin olmayan)
Masanın ayağı kırılmış. (Masanın desteklerinden birisi)
Örnekler:
Kapının kolu kırıldı.
Mağaranın ağzı depremle beraber kapandı.
Uçağın kanadının alev aldığını gördüm.
Tek başına üç çocuğa bakıyor.
2- ANLAM İLİŞKİLERİNE GÖRE
Eş Anlam
Farklı yazılıp farklı okunabilen ancak aynı varlık ya da kavramı karşılayan yani aynı anlama gelen sözcüklere denilir.
Örnek: "Yüreği hızlı hızlı çarpıyordu." cümlesinde "yürek" sözcüğünün eş anlamlısı kalp'tir.
Örnekler:
talebe- öğrenci
siyah- kara
bellek- hafıza
acayip- garip
Yakın Anlam
Eş anlamlı sözcükler gibi farklı okunup farklı yazıldığı halde anlam benzerliği bulunan sözcüklerdir. Eş anlamlı sözcükler genel olarak her durumda birbirinin yerine kullanılabilirken yakın anlamlılar bazen kullanılabilir, her zaman kullanılamaz. Çünkü yakın anlamlı kelimelerde anlam aynılığı değil anlam benzerliği vardır.
Örnek: "arkadaş" sözcüğünün yakın anlamlısı "dost" tur. Dost da arkadaş kişiye maddi ve manevi yönden yakındırlar. Ancak dost arkadaştan daha yakındır.
Örnekler:
Kırgın- küskün
hısım- akraba
Tanıdık- bildik
Saçmak- dağıtmak
Zıt Anlam
Anlam bakımından birbiri ile çelişen sözcüklere denir. Bir kelimenin olumsuzluk eki almış hali zıttı değildir, olumsuzudur.
Örnek: "Gelmek" sözcüğünün zıttı "gelmemek" değil, " gitmek"tir.
"Gelmemek" gitmek sözcüğünün olumsuzudur.
Örnekler:
siyah- beyaz
iyi-kötü
güzel- çirkin
Eş Seslilik
Yazılış ve okunuş bakımından aynı olan ancak anlam bakımından farklılık gösteren sözcüklere denilir.
Örnekler:
Yüzmeye gidiyorum .
Cebimde yüz lira var.
Bağa gidip üzüm toplayacağım.
İneklerin bağı çözülmüş.
Genel ve Özel Anlam
Tek bir şeye özgü olmayıp kendisi ile alakalı varlık ya da kavramları kapsayan anlama genel anlam denir.
Genel anlama göre daha az kavramı ya da varlığı kapsayan ya da kendi anlamı dışında kapsamayan anlama özel anlam denir.
Örnekler:
canlı (genel) - hayvan ( canlı kelimesine göre özel)-
balık (hayvan kelimesine göre özel) -alabalık(balık kelimesine göre özel)
Somut-Soyut Anlam
Beş duyu organı vasıtasıyla algılanabilen varlık ya da kavramları karşılayan anlama somut anlam denir.
Beş duyu organı vasıtası haricinde var olduğu bilinen ya da inanılan varlık ya da kavramların anlamlarına soyut anlam denir.
Örnekler:
Somut: Hava, su, taş, toprak, ev..
Soyut: Rüya, sevgi, hayal .....
Not: Bir kelimenin somut olabilmesi için beş duyu organından en az biriyle algılanması yeterlidir...
Nitel -Nicel Anlam
Varlıkların ve kavramların sayılamayan, fiziksel anlamda ölçülemeyen özelliklerini ifade eden kelimeleri anlamlarına nitel anlam denilir.
Varlık ya da kavramların sayılabilen, ölçülebilen özelliklerini ifade eden kelimelerin anlamlarına nicel anlam denir.
Yansıma
Doğadaki seslerin taklidine yansıma denir.
Örnekler:
Kuzuların "mee" diye ses çıkarması, suyun "şırr" sesi, köpeklerin "hav" sesi birer yansımadır.
Yansımadan kelime türetilebilir.
Yılanın tıslaması karşısında donup kalmıştım.
Tavukların cıyaklaması üzerine kümese koştu.
Köpekler sabaha kadar havladı.
3- KELİME ÖBEKLERİ
İkileme
Anlatımı kuvvetlendirmek ve etkileyici kılmak için bazı kelimelerin art arda ifade edilmesine ikileme denir.
İkilemelerin arasına virgül konulmaz ve ayrı yazılırlar.
Örnekler:
Yavaş yavaş konuşmaya başladı.
( Aynı kelimenin tekrarı ile)
Aşağı yukarı elli yaşında vardı.
( Zıt anlamlı kelimelerin tekrarı ile)
Evimdeki tüm ıvır zıvırı attım.
( İkisi de anlamsız kelimelerin tekrarı ile)
Ben iyi miyi anlamam, kızarım.
( Biri anlamlı biri anlamsız kelimelerin tekrarı ile)
Su şırıl şırıl akıyordu.
( Yansımaların tekrarı ile)
Eş dost birlikte olmuştuk sonunda.
( Yakın anlamlı sözcüklerin tekrarı ile)
Deyim
En az iki sözcüğün bir araya gelerek kendi temel anlamlarından uzaklaşarak beraberce ortak bir anlam ortaya çıkardıkları kelime grubuna deyim denir.
-
Deyimlerden kelime çıkarılamaz, deyimlere kelime eklenemez.
-
Normal şartlarda deyimi oluşturan kelimelerden birisi fiil olur.
-
Deyimler daha çok cümle içinde kullanıldığında anlamlı bir yargı bildirir. Kendi başlarına değil.
Örnekler:
-
Konuşulanlara çaktırmadan kulak kabartmıştı
-
Pabucunun dama atılacağını zannetti çocuk.
-
Gözden düşmek istemiyordu hiçbir çalışan.
-
Babası üzülecek diye ödü kopuyordu.
Atasözü
Söyleyeni belli olmayan, tecrübeler sonunda ortaya çıkan, doğruluğu kesinleşen özlü sözlere denir.
Atasözlerinden kelime çıkarılamaz, atasözlerine kelime eklenemez.
Kendi başlarına yargı bildirirler..
Örnekler:
Damlaya damlaya göl olur.
Ağaç yaş ike eğilir
Sakla samanı gelir zamanı
Özdeyiş
Atasözleri gibi özlü sözlerdir ancak söyleyeni bellidir.
Örnekler:
Bana bir harf öğretenin kırk yıl kölesi olurum. (Hz. Ali)
Ne mutlu Türküm diyene. (Kemal Atatürk)