DİNLEDEBİYAT
Atın yiğidi kendine kamçı vurdurmaz.
7. SINIF YAZIM KURALLARI
Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler
1- .Cümle büyük harfle başlar:
-
Bahar en canlı mevsimdir.
2- Cümle içinde tırnak veya yay ayraç içine alınan cümleler büyük harfle başlar ve sonlarına uygun noktalama işareti (nokta, soru, ünlem vb.) konur:
-
Öğretmen ‘Lütfen yerine otur.’ dedi.
Not: İki çizgi arasındaki açıklama cümleleri büyük harfle başlamaz:
-
Şu ilerİdeki çocuk- uzun boylu olan- sınavdan tam puan almış.
3. İki noktadan sonra gelen cümleler büyük harfle başlar:
-
Apartmanın üzerindeki çocuk bağırıyordu: Lütfen yardım edin!
Not: İki noktadan sonra cümle ve özel ad niteliğinde olmayan örnekler sıralandığında bunlar büyük harfle başlamaz:
-
Pazardan şunları aldım: elma,armut, şeftali ...
4. Rakamla başlayan cümlelerde rakamdan sonra gelen kelime özel ad değilse büyük harfle başlamaz.
-
2009 yılında doğdu benim kızım.
5. Örnek niteliğindeki kelimelerle başlayan cümlede de ilk harf büyük yazılır.
-
"Et-, ol-" fiilleri, dilimizde en sık kullanılan yardımcı fiillerdir.
6. Dizeler büyük harfle başlar
-
Korkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. (Mehmet Akif Ersoy)
7. Özel adlar büyük harfle başlar:
a. Kişi adlarıyla soyadları büyük harfle başlar:
-
Mustafa Kemal Atatürk, , Sait Faik Abasıyanık, Yunus Emre, Vilhelm Thomsen vb.
b. Takma adlar da büyük harfle başlar.
-
Muhibbi (Kanuni Sultan Süleyman)
-
Kirpi ( Falih Rıfkı Atay)
c. Kişi adlarından önce ve sonra gelen unvanlar, saygı sözleri, rütbe adları ve lakaplar büyük harfle başlar.
-
Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk
-
Kaymakam Mehmet Bey
-
Genç Osman
d. Akrabalık adı olup lakap veya unvan olarak kullanılan kelimeler isimden önce de sonra da gelse büyük harfle başlar.
-
Dayı Cemal hapisten çıkmış diye duydum
-
Ayşe Hala mahallenin sevdiği yakını, akrabası olmayan biriydi.
e. Akrabalık bildiren kelimeler küçük harfle başlar.
-
Döndü ablamda yemek yerim.
-
Sıdıka halamın evine gidelim.
f. . Cümle içinde özel adın yerine kullanılan makam veya unvan sözleri büyük harfle başlar.
-
Türkiye’ye gelen misafir heyeti Başbakan kabul etti.
8. Saygı bildiren sözlerden sonra gelen ve makam, mevki, unvan bildiren kelimeler büyük harfle başlar.
-
Sayın Bakan
-
Sayın Başkan,
9. Mektuplarda ve resmî yazışmalarda hitaplar büyük harfle başlar.
-
Sevgili Ablacığım
-
Değerli Dinleyiciler
10. Hayvanlara verilen özel adlar büyük harfle başlar.
-
Boncuk bütün gün şömineni başında yattı.
-
Bugün Karakaçan’ı hiç görmedim.
11. Millet, boy, oymak adları büyük harfle başlar.
-
Japon
-
Türk
-
Kırgız
-
Çepni
12. Dil ve lehçe adları büyük harfle başlar
-
Rusça
-
Oğuzca
13. Devlet adları büyük harfle başlar.
-
Amerika Birleşik Devletleri
-
Japonya
14. Din ve mezhep adları ile bunların mensuplarını bildiren sözler büyük harfle başlar.
-
Hristiyanlık, Hristiyan
-
Budizm, Budist
-
Malikilik, Maliki
15. Din ve mitoloji ile ilgili özel adlar büyük harfle başlar.
-
İlah
-
Mikail
-
Zeus
-
Kibele
-
Not: “Tanrı, Allah, İlah” sözleri özel ad olarak kullanılmadıklarında küçük harfle başlar.
-
Eski Mısır tanrıları
-
Film aleminin ilahı.
16. Gezegen ve yıldız adları büyük harfle başlar.
-
Dünya
-
Satürn
-
Güneş
Not: Dünya, güneş, ay kelimeleri gezegen anlamı dışında kullanıldıklarında küçük harfle başlar.
-
Onu dünyalar kadar seviyordu.
17. Yer- yön bildiren sözler isimden önce gelirse büyük, kendi başına ya da isimden sonra gelirse küçük yazılır.
-
Bugün Doğu Anadolu’ya gideceğim.
-
Yarın da Anadolu’nun güneyine gitmeyi düşünüyorum.
-
Yola çıkınca önce güneye sonra kuzeye yöneldim.
Not: Yer- yön bildiren sözcükler aidiyet ya da topluluk bildirirse büyük harfle başlar.
-
Bu konuda Batı bizden farklı düşünüyor.
-
Bence Doğu mistisizmi insanı başka dünyalara götürüyor.
18. Yer adları (kıta, bölge, il, ilçe, köy, semt vb.) büyük harfle başlar.
-
Güneydoğu Anadolu
-
Isparta
-
Ünye
-
Bahçelievler
19. Yer adlarında ilk isimden sonra gelen ve deniz, nehir, göl, dağ, boğaz vb. tür bildiren ikinci isimler büyük harfle başlar.
-
Asya Yakası
-
İstanbul Boğazı
-
Curi Irmağı,
-
Marmara Denizi
-
Erciyes Dağı
-
Van Gölü
-
Zigana Geçidi.
Not: Özel ada dâhil olmayıp tamlama kuran şehir, il, ilçe, belde, köy vb. sözler küçük harfle başlar.
-
Ordu ili
-
Ünye ilçesi
-
Çiçekpınar beldesi
-
Çeltek köyü
20. Mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak adlarında geçen mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak kelimeleri büyük harfle başlar.
-
Gölevi Mahallesi
-
Ünye Meydanı
-
Şehitler Bulvarı
-
Altınyunus Sokak
21. Saray, köşk, han, kale, köprü, kule, anıt vb. yapı adlarının bütün kelimeleri büyük harfle başlar.
-
Çankaya Köşkü
-
Sinop Kalesi
-
Galata Köprüsü
22. Yer bildiren özel isimlerde kısaltmalı söyleyiş söz konusu olduğunda, yer adının ilk harfi büyük yazılır.
-
Başbakan Köşk’ten yönetiyor ülkeyi. (Çankaya Köşkü)
-
Boğaz’dan İstanbul’u seyretmek bir başka güzel oluyor. ( İstanbul Boğazı)
23. Kurum, kuruluş ve kurul adlarının her kelimesi büyük harfle başlar.
-
Türk Dil Kurumu
-
Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi
-
Devlet Malzeme Ofisi
-
Millî Kütüphane
24. Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge, genelge adlarının her kelimesi büyük harfle başlar.
-
Medeni Kanun
-
Orta Öğretim Kurumları Yönetmeliği
25. Kurum, kuruluş, kurul, merkez, bakanlık, üniversite, fakülte, bölüm, kanun, tüzük, yönetmelik ve makam sözleri asılları kastedildiğinde büyük harfle başlar.
-
Türk Dil Kurumu internet sayfasına girdim. Güzel bir dizayn ancak Kurumun bunu daha iyileştirmesi gerek.
26. Kitap, dergi, gazete ve sanat eserlerinin (tablo, heykel, beste vb.) her kelimesi büyük harfle başlar.
-
Safahat
-
Memleket Hikayeleri
-
Hürriyet
-
Yeni Asır
Not: : Özel ada dâhil olmayan gazete, dergi, tablo vb. sözler büyük harfle başlamaz
-
Tercüman-ı Ahval gazetesi,
-
Türk Dili dergisi
-
Halı Dokuyan Kızlar tablosu .
Not-1: Kitap, makale, tiyatro eseri, kurum adı vb. özel adlarda yer alan kelimelerin ilk harfleri büyük yazıldığında ve, ile, ya, veya, yahut, ki, da, de sözleriyle mı, mi, mu, mü soru eki küçük harfle yazılır.
-
Mai ve Siyah
-
Suç ve Ceza
-
Leyla ile Mecnun
-
Turfanda mı, Turfa mı?
Not-2: Özel adın tamamı büyük yazıldığında ve, ile, ya, veya, yahut, ki, da, de sözleriyle mı, mi, mu, mü soru eki de büyük harfle yazılır.
-
MAİ VE SİYAH
-
YA DEVLET BAŞA YA KUZGUN LEŞE
27. Ulusal, resmî ve dinî bayramlarla anma ve kutlama günlerinin adları büyük harfle başlar.
-
Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı,
-
Ramazan Bayramı
-
Miraç Kandili
-
Anneler Günü
28 . Kurultay, bilgi şöleni, çalıştay, açık oturum vb. toplantıların adlarında her kelimenin ilk harfi büyük yazılır.
-
VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı,
-
Türkçeyi Tanıtma Şöleni
29. Tarihî olay, çağ ve dönem adları büyük harfle başlar.
-
İlk Çağ, Lale Devri
-
Buzul Dönemi
-
Servetifünun Dönemi’nin
30. Özel adlardan türetilen bütün kelimeler büyük harfle başlar.
-
Türkleşmek
-
Avrupalı
-
Darvinci
-
Ordulu
Not: : Özel ad kendi anlamı dışında yeni bir anlam kazanmışsa büyük harfle başlamaz.
-
acem (Türk müziğinde bir perde)
-
hicaz (Türk müziğinde bir makam)
-
nihavent (Türk müziğinde bir makam)
-
amper (elektrik akımında şiddet birimi)
-
jul (fizikte iş birimi
-
donkişotluk (gereği yokken kahramanlık göstermeye kalkışma) vb.
31. Para birimleri büyük harfle başlamaz.
-
dolar
-
kuruş
-
yen
32. Özel adlar yerine kullanılan "o" zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz.
-
Bize şarkıyı o söyleyecekmiş.
33. Müzikte kullanılan makam ve tür adları büyük harfle başlamaz.
-
Acemaşiran
-
Acembuselik
-
Bayati
-
Hicazkâr
-
Türkü
34. Yer, millet ve kişi adlarıyla kurulan birleşik kelimelerde sadece özel adlar büyük harfle başlar.
-
Hindistan cevizi
-
İngiliz anahtarı
-
Van kedisi
36. Belirli bir tarihi belirtmeyen ay ve gün adları küçük harfle başlar.
-
Bizim orada nisanın son haftalarında balığa gidilir.
37. Tabela, levha ve levha niteliğindeki yazılarda geçen kelimeler büyük harfle başlar.
-
Giriş
-
Çıkış
-
Müdür
-
Otobüs Durağı
-
5. Kat
38. Kitap, bildiri, makale vb.nde ana başlıktaki kelimelerin tamamı, alt başlıktaki kelimelerin ise yalnızca ilk harfleri büyük olarak yazılır.
39. Kitap, dergi vb.nde bulunan resim, çizelge, tablo vb.nin altında yer alan açıklayıcı yazılar büyük harfle başlar. Açıklayıcı yazı, cümle niteliğinde değilse sonuna nokta konmaz.
Birleşik Fiillerin Yazımı:
a. Kurallı birleşik fiiller bitişik yazılır:
-
Geliverdi
-
Yüzebilir
b. İsim + yardımcı fiil ile yapılan birleşik fiillerde, ilk kelime birleşme sırasında ses olayına ( ses düşmesi, türemesi ) maruz kalırsa bitişik yazılır. Birleşme sırasında ses olayı olmuyorsa ayrı yazılır.
-
Yardım etti ( Ses olayı olmamış o yüzden ayrı yazılır.)
-
Kayıp oldu → kayboldu ( ‘ı’ düşüyor o yüzden birleşik yazılır.)
-
His etmiş → hissetmiş( ‘s’ türemiş o yüzden birleşik yazılır.)
Birleşik İsimlerin Yazımı:
a. Ayrı Yazılanlar:
Birleşme sırasında kelimelerin hiç birisi anlam değişikliğine uğramıyorsa ayrı yazılır:
-
Dikenli balık
-
Arı kuşu
-
Sümüklü böcek
-
Dağ elması
-
Çam fıstığı
-
El sabunu
-
Tüp geçit
-
Yer altı
Birleşme sırasında sadece birinci kelimede anlam değişikli olursa yine ayrı yazılır:
-
Ateş balığı
-
Köpek balığı
-
Şeytan örümceği
-
Küpe çiçeği
-
Köpek üzümü
-
Yılan taşı
Not: Çiçek dışında anlam taşıyan fakat çiçek adı gibi görünen bazı sözcükler bitişik yazılır.
-
Baklaçiçeği (renk)
-
Suçiçeği (hastalık)
-
Sıçanotu (arsenik)
-
Ağızotu (barut)
b. Bitişik Yazılan Birleşik İsimler
Ses düşmesine uğrayan birleşik isimler bitişik yazılırlar.
-
Birbiri (biri biri)
-
Kaynana (kayın ana)
-
Nasıl (ne asıl)
-
Pazartesi (pazartesi)
-
Sütlaç ( sütlü aş)
Birleşme sırasında kelimelerin ikisi ya da sadece ikincisi anlam değişikliğine uğararsa bu tür kelimler bitişik yazılır.
-
Aslanağzı (çiçek )
-
Kuşburnu
-
Ayşekadın (fasulye)
-
Delibaş (hastalık)
-
Kargaburun (alet)
-
Kızılkanat (balık)
-
Alinazik (kebap)
-
Beştaş (oyun)
-
Çapanoğlu (üçkağıtçı) eloğlu, hinoğlu, elkızı
Bir veya iki ögesi emir kipiyle kurulan kalıplaşmış birleşik kelimeler bitişik yazılır
-
Albeni
-
Ateşkes
-
Gelber
-
Sallabaş
-
Çekyat
-
Kapkaç
-
Örtbas
-
Veryansın
-
Yapboz
-an/-en, -r/-ar/-er/-ır/-ir, -maz/-mez ve -mış/-miş sıfat-fiil ekleriyle kurulan kalıplaşmış birleşik kelimeler bitişik yazılır:
-
Cankurtaran
-
Çöpçatan
-
Dalgakıran
-
Altıpatlar
-
Barışsever
-
Basınçölçer
-
Çokbilmiş
-
güngörmüş
İkinci kelimesi -dı (-di / -du / -dü, -tı / -ti / -tu / -tü) kalıplaşmış belirli geçmiş zaman ekleriyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır:
-
Çıtkırıldım
-
Gecekondu
Her iki kelimesi de -dı (-di / -du / -dü, -tı / -ti / -tu / -tü) belirli geçmiş zaman veya -r /-ar /-er geniş zaman eklerini almış ve kalıplaşmış bulunan birleşik kelimeler bitişik yazılır:
-
Dedikodu
-
Kaptıkaçtı
-
biçerdöver
-
konargöçer
-
okuryazar
Somut olarak yer bildirmeyen alt, üst ve üzeri sözlerinin sona getirilmesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır.
-
gözaltı
-
akşamüstü
-
öğleüzeri
-
ayaküzeri .
İki veya daha çok kelimenin birleşmesinden oluşmuş kişi adları, soyadları ve lakaplar bitişik yazılır.
-
Gülnihal
-
Varol
-
Abasıyanık
-
Karaosmanoğlu
-
Yedisekiz Hasan Paşa
İki veya daha çok kelimeden oluşmuş il, ilçe, semt vb. yer adları bitişik yazılır
-
Acıpayam
-
Afyonkarahisar
Şehir, köy, mahalle, dağ, tepe, deniz, göl, ırmak, su, çay vb. kelimelerle kurulmuş sıfat tamlaması ve belirtisiz isim tamlaması kalıbındaki yer adları bitişik yazılır.
-
Yenişehir
-
Ataköy
-
Korukent
-
Uludağ
-
Kızılırmak
-
Akçay
Kişi adları ve unvanlarından oluşmuş mahalle, meydan, köy vb. yer ve kuruluş adlarında, unvan kelimesi sonda ise gelenekleşmiş olarak bitişik yazılır.
-
Davutpaşa
-
Ertuğrulgazi (ilçe),
-
Necatibey (cadde)
Ara yönleri belirten kelimeler bitişik yazılır
-
güneydoğu
-
kuzeybatı
Dilimizde kural gereği ayrı yazılması gerektiği halde halk arasında kabul gördüğü için bitişik yazılan kelimeler vardır. TDK gelenekselleşmiş kullanımları kurala aykırı olsa bile kabul eder.
a. ‘Baş’ sözünün kullanılması ile sıfat tamlaması oluşturup bileşik isim oluşturan sözcükler bitişik yazılır.
-
Başbakan, başsavcı, başkomutan ...
b. ‘Başı’ sözünün lider, yönetici anlamına gelecek şekilde isim tamlaması oluşturması yoluyla ortay çıkan birleşik isimler bitişik yazılır.
-
Subaşı, onbaşı, elebaşı ....
c. Baba, bey, efendi hanım nine ...vb. sözlerle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır.
-
Ağababa, beyefendi, hanımanne ...
ç. Biraz, birçok, birçoğu, birkaç, birtakım, herhangi, hiçbiri sözcükleri de kurala aykırı olmasına rağmen bitişik yazılır.
Ev kelimesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır
-
Aşevi
-
Basımevi
-
Huzurevi
-
konukevi
-
Polisevi
Hane, name, zade kelimeleriyle oluşturulan birleşik kelimeler bitişik yazılır
-
Çayhane
-
Dershane
-
Kahvehane
-
Kanunname
-
Amcazade
-zede ile oluşturulmuş birleşik kelimeler bitişik yazılır
-
Selzede
-
Kazazede
Farsça kurala göre oluşturulan sözler bitişik yazılır.
-
Cihanşümul
-
ehlibeyi
-
gayrimenkul
-
gayrimeşru
-
Kuvayımilliye
-
Misakımillî
-
Suikast
-
hüsnüniyet
Kanunda bitişik geçen veya bitişik olarak tescil ettirilmiş olan kuruluş adları bitişik yazılır.
-
İçişleri
-
Yükseköğretim Kurulu
-
Açıköğretim Fakültesi
Renk adlarıyla kurulan bitki, hayvan veya hastalık adları bitişik yazılır
-
Karadut
-
Alabalık
-
bozayı
-
mavihastalık
Pekiştirmelerin Yazımı:
Pekiştirmeler bitişik yazılır.
-
Sapasağlam, yepyeni, masmavi ...
İkilemelerin Yazımı:
İkilemeler her koşulda ayrı yazılır. Araya virgül girmez.
-
Güzel güzel, bata çıka, tıkır tıkır, konu komşu , zırt pırt ...
Ek Fiilin Yazımı :
Ek fiil eklendiği kelimeye bitişik de ayrı da yazılabilir.
Gelmiş i-di → gelmiş idi (ek fiilin hikayesi)
Gelmiş i-di→ gelmişti (ek fiilin hikayesi)
İle’nin Yazımı:
Dilimizde edat ya da bağlaç olarak kullanılan ile kendinden önceki kelimeye bitişik ya da kelimeden ayrı olarak yazılabilir.
-
Annesi ile babasını evde bekliyormuş./ Annesiyle babasını evde bekliyormuş.
-
Eve araba ile dönmeye karar verdi./ Eve arabayla dönmeye karar verdi.
Mi’nin Yazımı
Soru eki mi daima ayrı yazılır. Mi’den sonra ek gelirse mi’ye bitişik yazılır.
-
Geldin mi?
-
Okumuş mudur?
Not: mi bileşik kelimelerin arasında kullanılırsa iki kelimenin arasında ayrı yazılır.
-
Vaz mı geçtin?
De’nin Yazımı:
Dilimizde de iki farklı şekilde kullanılır.
a. Hal eki olan –de, -da kelimeye bitişik yazılır. Ünsüz uyumuna uyar. Yani ‘-de’, ‘-te’ ye dönüşebilir.
-
Defterimi okulda unutmuşum.
-
Yazdıklarım bilgisayarda kayıtlı.
b. Bağlaç olan de daima ayrı yazılır. Ünsüz uyumuna girmez.
-
Okula ne de gitmeyeceğim.
-
Ahmet de balığa gitmiş.