DİNLEDEBİYAT

Fiil cümlelerinde yüklemin nesne ya da özne ile olan ilişkisine fiil çatısı denilir. Çatı fiil cümlelerinde hastır. İsim cümlelerinde çatı olmaz.

 

Fiil çatıları iki ana başlıkta incelenir:

 

1- Özne- Yüklem İlişkisine Göre: 

 

Yüklemde gerçekleşen iş,oluş ya da hareketi yapan öznenin durumuna göre değerlendirilir:

 

a. Etken Fiil:

​

Yüklemin gerçek bir özne almış ya da alabilecek halde olmasıdır. Öznenin yazılması şart değildir. Yüklemin özneyi şahıs ekleri vasıtası ile alabilecek halde olması  yani, gizli özne alması yeterlidir.

 

Örnek:

Deniz bugün birdenbire kabardı.   (Etken)

 Özne                             Yüklem

 

Gülümseyerek karşımıza geldi  (‘Geldi’ yüklem olarak kullanılmış. Fakat gerçek özne yok. Ancak i ‘O’ gizli öznesini alabilir. O halde etkendir.)

​

​

b. Edilgen Fiil:

​

Yüklemin gerçek ya da gizli özne alamadığı fiil çatısına denilir. Bu cümlelerde fiilin başkası ya da başkaları tarafından gerçekleştirilmesi anlamı vardır. Fiilde gerçekleşen işten etkilen kelime ya da kelime grubu nesne olması gerektiği halde özne görevi üstlenir. Bu yüzden sözde özne adını alırlar. Sonuçta edilgen çatılı fiillerde nesne yok kabul edilir.

 

Edilgen çatılı cümlelerde yüklem ‘-l ya da –n’ eklerini alır.

 

   Ev  güzelce temizlendi.

Sözde Özne     Yüklem

 

Örnekler:

​

• Tabakların hepsi yıkandı.

• Evin tamamı kaplandı.

• Bina büyük bir gürültüyle yıkıldı.

 

( Dikkat edilirse yukarıdaki bütün örneklerde yazılı olmasa da ‘ tarafından’ anlamı vardır.)