DİNLEDEBİYAT

• Sabahleyin eve gelirim.” Cümlesinde “gelirim” kelimesi çekimlenmiş bir yargı bildirir.  Bu yüzden yüklemdir.

 

• “Bu benim en sevdiğim evdi.” cümlesinde “ev” ismi ek fiilin görülen geçmiş zaman kipiyle çekimlenerek bir yargı bildirmiş ve yüklem olmuştur.

 

• “Herkese yardım etti.” cümlesinde “yardım etti” bileşik fiili kelime grubu olarak yüklem olmuştur.

 

• “Bu kulube köpeğin yeridir.” cümlesinde “köpeğin yeridir ”  ek fiilin geniş zamanı ile çekimlenip bir yargı bildirmiştir.” Köpeğin yeri” bir isim tamlaması olduğu için  ayrılmaz ve kelime grubu olarak yüklem olur.

 

Not-1: Yüklemi bulma için sorulacak bir soru yoktur. İş, oluş hareketin kendisinde gerçekleştiği çekimli fiiller ve ek fiil ile çekimlenmiş yargı bildirerek cümlede “olanı” karşılayan isimler yüklem olarak kullanılır.

 

Not- 2: Diğer ögeleri bulmak için her ögeye ayrı soruları yükleme sorarız. Cevaplara göre ögenin hangisi olduğunu tespit ederiz.

​

​

 

2. Özne: (Kim?, ne?)

 

a. Fiil cümlelerinde iş, oluş, hareketi yapandır:

 

• Pelin çarşıya gitti.→ Kim gitti? →Pelin   O halde özne Pelin’dir.

• Yapraklar sararmış.→ Ne sararmış→ Yapraklar  O halde özne yapraklar’dır.

 

b.  İsim cümlelerinde olandır:

 

• Ünye Karadeniz kıyısındaki şirin bir ilçedir. 

        ÖZNE                  YÜKLEM

 

→ Şirin bir ilçe “olan” ne? →Ünye

                                                                                            

 

Not-1:

Öznenin yazılmadığı ancak şahıs ekleri vasıtasıyla belirtildiği durumlarda vardır. Bu durumdaki öznelere gizli özne denir.

 

•    O      /  Eve erken gelmiş. →  -yüklem 3. tekil şahısta olduğu için gizli özne 3. tekil şahıs “o” olur.

​

•  sen   / Yarın sabah gidersin. → yüklem 2. Tekil şahısta olduğu için gizli özne “sen” olur.          

 

 

Not-2: Edilgen çatılı fiillerin yüklem olduğu cümlelerde gerçek özne olmadığından nesne sözde öznegörevi üstlenir.

 

Ağaçlar budanmış. → kimin tarafından?→ başkaları tarafından. O halde yüklem edilgen. O zaman etkilenen öge “ağaçlar” sözcüğüne nesne yerine kural gereği sözde özne demeliyiz.

 

• Ağaçlar  budanmış.

     Sözde Özne      Yüklem

​

• Bardak kırılmış.

     Sözde Özne Yüklem

 

​

3  Nesne: ( Ne, neyi, kimi)

 

Cümlede yapılan işten etkilenen ögedir. Bu yönüyle nesne sadece iş (kılış) fiillerinin yüklem olarak kullanıldığı cümlelerde vardır denilebilir.  

 

Nesneyi bulmak için önce cümlenin yüklemi sonra öznesi bulunur. Özneden yükleme “ne, neyi, kimi” sorularını sorarız. Cevap varsa nesne vardır.

 

İki çeşit nesne vardır:

 

a. Belirtili Nesne:

 

Yükleme sorulan “neyi, kimi”  sorularının cevabı olan kelime ya da kelme gruplarına belirtili nesne denilir. Bütün belirtli nesneler belirtme eki( i hal eki) alır.

 

• G.Özne (o) /Eve arkadaşını getirmiş. 

                               B.li Nesne    Yüklem

​

→ Gizli özne olan o “kimi” getirmiş?→ arkadaşını

 

​

• Arda, köpeği parka götürmüş. 

               B.li Nesne      Yüklem

 

→ Arda “neyi” götürmüş?→ köpeği

​

​

b. Belirtisiz Nesne : (ne )

 

Yükleme sorulan “ne” sorusunun cevabıdır.

 

• Annem bana kitap almış.

          Özne           B.siz Nesne  Yüklem

​

→ Annem “ne” almış → kitap =b.siz nesne

​

​

• Kardeşi mutfakta bardak kırmış. 

           Özne                   B.siz Nesne    Yüklem

 

 

 

4.Dolaylı Tümleç: (nereye,nerede, nereden, kime, kimde,kimden, neye, nede, neyden )

 

Yüklemin yeri-yönü hakkında bilgi veren cümle ögesidir.

 

Güneş  ufukta   göründü.

 Özne        D. Tümleç       Y

 

→ Güneş “nerede” göründü→ ufukta

​

​

Sevde Ordu’ya gitti.

Özne     D. Tümleç       Y

 

→ Sevde “nereye” gitti.→ Ordu’ya

​

Not: -e,-de, -den ekleri yüklemin yerini, yönün bildirme anlamı dışında kullanılırsa dolaylı tümleç görevi dışında farklı öge olarak da kullanılabilirler.

 

İşçi sabahtan gelir→ İşçi “ne zaman” gelir? Görüldüğü gibi “-dan” hal ekini alan sözcük yer- yön bildirmemiş. O zaman dolaylı tümleç olamaz. Zarf Tümleci olur.

 

 

5. Zarf Tümleci: ( nasıl, niçin, nere, ne zaman, ne kadar)

 

Cümlede hal, durum, zaman, miktar,şart,  hal eklerinden birini almadan yer-yön bildiren sözcük ya da sözcük gruplarına denilir.

 

• Babası yukarı çıktı.  →  Babası “nere” çıktı?

        Özne   Z. Tümleci  Yüklem

​

→ Yukarı ( hal eki almadan yer- yön bildirmiş.)

 

• Küçük çocuk ağlayarak uzaklaştı.

           Özne                Z. Tümleci         Yüklem

​

→ Küçük çocuk “nasıl” uzaklaştı?→ ağlayarak

​​

​​

• Köpek sabaha kulubesine döner. 

         Özne      Z. Tümleci   D.Tümleç    Yüklem

​

→ Köpek “ne zaman” döner?→ sabaha