DİNLEDEBİYAT

Anonim Halk Edebiyatı Nazım Biçimleri:

 

1- Mani:

​

Genelde sevgi üzerine söylenen 7 dizeli bir nazım biçimidir.

 

Özellikleri:

​

• aaba kafiye şemalıdır.

• 7 heceden oluşur.

• 1,2 ve 4. Dizeler kendi aralarında uyaklıdır. Üçüncü dize serbesttir.

• İlk iki dize asıl söylenecek söze hazırlık mahiyetindedir. Son iki dizede asıl söylenmek istenen belirtilir.

• Konu sınırlamması olmamasına rağmen genelde aşk ve sevgi üzerine söylenir.

• Tuyug maninin divan edebiyatındaki karşılığıdır.

 

Mani Çeşitleri:

​

1.Düz Mani:

​

• Maninin en sık kullanan şeklidir.

• Maninin tüm özellikleri bulunur.

 

Örnek:

​

Ak üzüm asmasıyım

Fabrika basmasıyım

Bana doktor ne lazım

Ben sevda hastasıyım

 

 

 

2. Cinaslı Mani:

 

Mısra sonlarında cinas sanatının kullanıldığı manilere denilir. İkiye ayrılır:

 

2.a: Kesik Mani:

 

İlk dizesi yedi heceden az olan cinaslı manilere denilir.

 

Örnek:

 

Kuleden

Ses geliyor kuleden

O kaş o göz değil mi?

Beni sana kul eden

 

 

 

2.b: Ayaklı Mani:

 

Kesik maninin eksik heceli ilk dizesinin 7 heceye tamamlanmış halidir.

 

Kuleden bak kuleden

Ses geliyor kuleden

O kaş o göz değil mi?

Beni sana kul eden.

 

 

 

3. Artık ( Yedekli) Mani:

 

Düz maniye iki dize daha ekleyerek yapılan manilere denilir.

 

Örnek:

 

lkbahara yaz derler

Şirin söze naz derler

Kime derdim söylesem

Bu dert sana az derler

Kendin ettin kendine

Yana yana gez derler
 

 

Not:  İki kişi arasında karşılıklı söylenen manilere “deyiş” denilir.
 

2-Türkü:

 

Ezgi ile söylenen şiirlerdendir.En belirgin özelliği her bentten sonra tekrar eden nakaratlarının olmasıdır.

 

Özellikleri:

 

• 7,8 ya da 111 li hece ölçüsü kullanılır.

• Genelde dört dizelik bentler ve bir ile dört dize arasında değişen nakaratlardan (kavuştak) oluşur.

• Bazılarında kavuştak dört dizeli bendin dördüncü dizesi olabilie.( aaab,,cccb, dddb .)

• Konusu tüm yaşamdır. Bireyi ilgilendiren kahramanlık, aşk, sevgi, tabiat, hasret, üzüntü gibi konular türkünün konusu olabilir.

• Ait oldukları yörelere göre isim almışlardır.

•  Türküler ezgilerine göre ise “usullü türküler” ve “usulsüz türküler” olmak üzere ikiye ayrılır.

•  Usullü türküler “oyun havalan” dır. Bunlara Urfa’da “kırık hava”, Konya’da “oturak”, Karadeniz’de “horon“, Ege’de “zeybek“, Trakya’da “karşılama“, Erzurum’da “Sümmani“, İsparta yöresinde dattiri” gibi değişik adlar verilir.

•  Usulsüz türküler ise “uzun hava” lardır. Uzun havalar, “bozlak“, “divan“, “hoyrat“, “kayabaşı“,”maya” gibi yörelere göre farklı adlar alır.

 

 

Örnek:

• 1

 

Havada bulut yok bu ne dumandır
Mahlede ölü yok bu ne figandır
Şu Yemen elleri ne yamandır

Ah o yemendir gülü çimendir
Giden gelmiyor acep nedendir

Kışlanın önünde redif sesi var
Bakın çantasında acep nesi var
Bir çift kundurayla bir de fesi var

Ah o yemendir gülü çimendir
Giden gelmiyor acep nedendir

 

Yukarıdaki türkü üç dizelik bir bent ve iki dizelik kavuştaktan oluşmaktadır.
 

 

• 2

...

 

Kara üzüm asması,

Yeşil olur yazması.

Ben yarimden ayrılmam,

Kara yazı yazması.

 

Kaldım domaniç dağlarında,

Sevgili yarim nerelerde.

 

 

Asmadan üzüm aldım,

Sapını uzun aldım.

Verin benim yarimi,

Annemden izin aldım.

 

Kaldım domaniç dağlarında,

Sevgili yârim nerelerde.

 

Yukarıdaki türkü dört dizelik bent ve iki dizelik nakarattan (kavuştak)oluşmuştur.

3- Ninni:

 

Çocukar uyutulurken uymalarına yardımcı olsun diye söylenen ezgili şiirlere denilir.

 

• Genelde 7’li hece ölçüsü kullanılır.

• Çoğunlukla mani tipinde kafiye yapısı vardır.

• Anonim olmayan 8’li, 11’li  aşıklar tarafından söylenmiş ninniler de vardır.

• İlk olarak Divan-ıLugat-ıt Türk’te “balu” adıyla karşımıza çıkar. Sonraki dönemlerde “balu” yerine “ninni” denilmeye başlanmıştır.

 

 

Örnek:

Dandini dandini dasdana

Danalar girmiş bostana

Kov bostancı danayı

Yemesin lahanayı

Benim oğlum lokum yer

Uyusun da yürüsün ninni

4- Ağıt:

 

 Ölenlerin ardından yakınları tarafından söylenen ve üzüntüleri belirten ezgili şiirlere denilir.

 

• Ölen kişiye olan özlem duygusu işlenir.

• Ölen kişinin yiğitliği, mertliği gibi meziyetlerine vurgu yapılır.

• Ezgili söylenir.

• İslamiyet öncesindeki karşılığı sagu, divan edebiyatındaki karşılığı mersiyedir.

• Daha çok 7,8 ve 10 heceli olarak söylenirler.

 

Örnek:

1. ​

 

Edem gözelidi gıyıdan getmiş,
Sürek öküz gibi boynunu bükmüş,
Şu gevur dinsizi denklemiş atmış,
Acep babamoğlun yudular m'ola.
Yumadan gabire godular m'ola.