DİNLEDEBİYAT

Tasavvufi Halk Edebiyatı

 

c.1-İlahi:

 

Allah sevgisini işleyen şiirlerdir.

 

• Hece ölçüsünün 7,8 ve 11’li kalıpları kullanılmıştır.

• Nazım birimi dörtlüktür. Genelde 3-7 dörtlükten oluşur.

• Kendine has bir ezgisi vardır.

• Genelde son dörtlükte mahlas kullanılır.

• Kafiye şeması koşmayla benzerlik gösterir. .(bbba ccca … / xbxb cccb /abab cccb...)

 

 

Örnek:

...

Aydan aydındır yüzleri 
Şekerden tatlı sözleri 
Cennette huri kızları 
Gezer Allah deyu deyu

 

...       

                                              Y.Emre

c.2-Nefes:

 

Bektaşi şairlerinin Hz. Muhammed ve Hz. Ali sevgisi ile vahdet-i vücud kavrmını işledikleri şiirlere denilir.

 

• Hece ölçüsünün 7,8 ve 11’li kalıpları kullanılmıştır.

• Nazım birimi dörtlüktür.Çoğunlukla  3-10 dörlükten oluşur.

• Kafiye şeması koşmanınki gibidir.(bbba ccca … / abxb cccb /abab cccb...)

 

Örnek:

 

...

 

Aşk bülbülüyüz öteriz
Râh-i Hakka yüz tutarız
Mânâ gevherin satarız
Mürşidimiz vardır bizim

 

...

                                           Balım Sultan

c.3- Deme

 

Alevi- bektaşi şairlerin tekke ve cem törenlerinde belli bir makamla söyleneni şiirlere denilir.

 

• 8’li hece ölçüsü kullanılır.( 4+4 / 5+3)

• Dörtlüklerle kurulur.

 

Örnek:

...

Göğsüme tahta döşerler,
Durmayıp beni okşarlar,
Vurdukça bağrım deşerler
Ben anınçün inilerim.

 

...

                                    Pir Sultan Abdal

d.4- Şathiye:

 

Tasavvufi alanda yazılan mizah yönü ağır basan şiirlerdir. Şathiyeler için alaycı şiirlerdir ifadesi de bulunmaktadır.

 

• Dini konuları alaylı, mizahi üslupla dile getirir.

• Anlamı yorumlanmasına bağlıdır. İfadelerde kastetme yoğunluğu olduğundan neyin söylenmek istediği açık seçik belli değildir.

• Allah ile konuşurcasına teklifsizlik vardır.

• Çoğunlukla 11’li hece ölçüsü kullanılır.

 

 

Örnek:

 

Çıktım erik dalına
Anda yedim üzümü
Bostan ıssı kakıyıp
Der ne yersin kozumu

 

Kerpiç koydum kazana
Poyraz ile kaynattım
Nedir diye sorana
Bandım verdim özünü

                                        Yunus Emre

d.5- Nutuk

 

Tekkeye yeni gelmiş ve tarikat edap ve usullerini bilmeyen öğrencilere bunları öğretmek için şeyh ya da mürşitlerce yazılmış eğitici şiirlere verilen isimdir.

 

• Kafiye şeması  ve  ölçü bakımından koşma ile benzerlik gösterir.

• Dörtlüklerle yazılır.

• Daha çok Bektaşi çevrelerinde görülür.

• Didaktik şiirlerdir.

• Kaygusuz Abdal bu alanda bilinen bir şairdir.

 

Örnek:

Edebdür Hakk'a yakın 

Bilür ¡san Hak Hakkın 

Edebsüz olma sakın 

Var edeb öğren edeb

 

...

                                     Kaygusuz Abdal

d.6- Devriye

​

İnsan ruhu yaratılışı, Alem-i Ervah ( Ruhlar Alemi)’ a konuluşu, dünyaya gönderilişi, yaşamı,ölümü ve tekrar ahirete gitmesi yani başlanılan yere dönülmesi bir devir oluşturur. Tasavvu Edebiyatında bu devir hadisesinin anlatıldığı şiirlere devriye denilir.

​

• Ölçü ve kafiye şeması açısından ilahiye benzer.

• Devir kuramı işlenir.

 

Örnek:

Cihan var olmadan ketm-i ademde
Hak ile birlikte yektaş idim ben
Yarattı bu mülkü çünkü o demde
Yaptım tasfirini nakkaş idim ben