Olay Metinleri I dinledebiyat

Olay Çevresinde Gerçekleşen Metinler:

Hikaye:

Olmuş ya da olabilecek olayları yer ve zaman ve kişi ekseninde anlatan kısa yazılardır.

Hikayenin Unsurları:

Olay: Hikayede her şey olayın çevresinde gerçekleşir.

Zaman: Olayın geçtiği zamandır.

Mekan: Olayın gerçekleştiği yer kastedilir.

Şahıs: Olay şahıslar tarafından gerçekleştirilir.

Bir hikaye üç bölümden oluşur:

Serim : Hikayenin giriş bölümüne denilir.Olayın geçtiği zaman, çevre ve kişiler tanıtılır.

Düğüm: Hikayede olayın yoğunluk kazandığı bölümdür. Olay bütün ayrıntılarıyla ele alınır.

Çözüm: Olayın bir sonuca bağlandığı bölümdür.

Hikaye Çeşitleri:

1- Olay Hikayesi:

Maupassant tarzı hikaye de denilir. Hikayenin planına uygun işlendiği çeşittir. Olay merak uyandırcı şekilde sürükleyici bir anlatıma sahip şekilde işlenir.

En önemli temsilcisi Fransız Guy de Maupassant’ tır. Bu yüzden olay hikayesinin diğer ismi de “Maupassant” olmuştur.

Türk Edebiyatında Ömer Seyfettin bu türün önemli temsilcilerindendir. Ayrıca Refik Halit Karay, Reşat Nuri ve Hüseyin Rahmi Gürpınar olay hikayesi alanında ünlü edebiyatçılarımızdandır.

2. Durum Hikayesi:

Çehov tarzı hikaye olarak da bilinir. Çünkü bu alandaki en önemli temsilcisi Rus hikayeci Anton Çehov’dur.

Bu hikaye anlayışında olay değil günün bir kesiti anlatılır. Hikaye planına da uyulmaz. Merak uyandırma amacı ile sürükleyicilik ve heyecan yoktur. Daha çok hayal gücünü canlandırmaya çalışır.Kişiler kendi doğal halleri ile aktarılır. Bir düşünce kabul ettirilmeye çalışılmaz.

Tarık Buğra, Memduh Şevket Esendal ve Sait Faik Abasıyanık bu türde önemli edebiyatçılarımızdır.

3. Modern Hikaye:

İnsanların yaşamlarında her zaman gördükleri sıradan olayların arka planını ortaya çıkarmaya çalışan hikaye türüdür.

Genelde toplumsal ve ahlaksal bozuklukları işler. Modernleşme sürecinde insanın geçirdiği değişimi farkettirmeden eleştirerek okuyucuların gözleri önüne serer.

Bu türün öncülerinden Franz Kafka dünya edebiyatında, Haldun Taner ise bizim edebiyatımızdadır .

2: Roman:

Olmuş ya da olabilecek olayları anlatan uzun ve ayrıntılı olay yazılarına denir. Hikaye türüne göre kişi, zaman ve mekan bakımından fazlalık söz konusudur.

Bir roman üç bölümden oluşur:

Serim : Roamanın giriş bölümüne denilir.Olayın geçtiği zaman, çevre ve kişiler tanıtılır.

Düğüm: Hikayede olayın yoğunluk kazandığı bölümdür. Olay bütün ayrıntılarıyla ele alınır.

Çözüm: Olayın bir sonuca bağlandığı bölümdür.

Romanın Unsurları:

1. Kişi (kahramanlar): Romanda ana karakter ve yardımcı karakterler vardır.

Roman kişileri “tip” ve “karakter” olarak karşımıza çıkar.

Tip:

Belli bir sınıfı temsil eden kişilere denir. Evrensel özelliklere sahiptirler.Tipler kızgın,mutlu, alıngan, kıskanç ...özelliklerin sadece birini gösterirler. Bir nevi kıskanç sa hep kıskançtır, alıngan ise hep alıngandır.

Örneğin seyredilen herhangi bir dizi de çok konuşan ve laf taşıyan bir kadın tipi olabilir. Farklı dizi ya da filmlerde de aynı çok konuşan ve dedikoducu tipin özelliklerinin aşağı yukarı aynı olduğu görülür.

Karakter: Romanda birçok farklı yönü verilen , var olan özelliklerinin de olayın gidişatı içinde değişebildiği kişilere denilir. Tip özelliği olan geneli temsil etmezler. Kendine özgüdür.

2. Olay: Hikayede genel olarak tek bir olay anlatılır. Romanda ise temel bir olayın içinde iç içe geçmiş bir sürü olay anlatılır.

3. Çevre (yer): Romanın ana olay ve içe içe geçmiş olaylarının gerçekleştiği yerlerdir.

4. Zaman: Romanda zaman kavramı geniştir. Düşünceler kullanılarak zamanda ileri ya da geri gidilip gerçekleşcek ya da gerçekleşmiş olaylar anlatılabilir.

5. Fikir: Her romanda olmasa da romanlarda verilmek istenen bir mesaj olabilir.

6. Dil ve Anlatım: Romanın üslubudur. Açık ya da kapalı bir anlatımı mı var, betimlemeler uzun mu kısa mı ...gibi. Bunun dışında romanda hakim bakış açısı da dil ve anlatım özellikleri kapsamına girer. Romanlarda genel olarak 1. ve 3. kişi anlatımı kullanılır.

Romanda Bakış Açıları:

1.İlahi Bakış Açısı:

Bu bakış açısında anlatıcı olayların dışındadır. Olayları tüm yönleri ile görür ve bilir. O kadar ki kahramanın birazdan ne yapacağını, içinden geçenlerin ne olduğunu dahi bilir. Anlatıcının bu tür yeteneklerinden dolayı ilahi bakış açısı denilmiştir.3. tekil kişi kullanılarak anlatım yapılır.

2.Gözlemci Bakış Açısı:

Bu bakış açısında da gözlemci olayların dışında yer alır. Ancak anlatıcının bildikleri gördükleri ve duydukları kadardır.Gelecek ya da geçmişle ilgili bilgisi yoktur. Kahraman ve tiplerin içinden geçenleri bilemez. 3. Tekil kişi anlatımı kullanılır.

3.Kahraman Bakış Açısı:

Bu bakış açısında olayı kahramanın kendisi anlatır. Bu nedenle 1. Tekil kişi anlatımı vardır.

Roman Türleri:

1. Akımlarına Göre Romanlar:

Romantik
realist (gerçekçi),
naturalist (doğalcı),
estetik,
izlenimci,
dışavurumcu,
toplumcu,
yeni roman.

2. Konularına Göre Romanlar:

sosyal roman,
tarihî roman,
macera romanı,
tahlil romanı,
duygusal roman,
egzotik roman,
oluşum romanı,
didaktik roman,
köy romanı,
lirik roman,
pastoral roman,
otobiyografik roman,
aşk romanı,
bilimkurgu romanı,
belgesel roman.

Dünya Edebiyatında Roman:

Günümüz roman anlayışına en yakın roman 16. yüzyılda Rönesans’tan sonra Givoanni Boccacio tarafından yazılmış olan “Dekameron’dur.
Roman türünün ilk başarılı örneği olarak Miguel de Cervantes’in Don Kişot’u kabul edilir. (16. yy)
Daniel Defoe “Robenson Cruze”yu macera romanın ilk örneği kabul edilir.

Türk Edebiyatında Roman:

İlk çeviri roman Yusuf Kamil Paşa’nın Feneleon’dan çevirdiği “Telemak”tır.
İlk roman Şemsettin Sami’nin “Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat’ tır.
Edebi anlamda yeterli ilk roman Namık Kemal’in “İntibah”ıdır.
Batılı anlamda ilk edebi romanlar ise Halit Ziya’nın Mai ve Siyah ile Aşk-ı Memnu adlı eserleridir.

3- Masal

Belirli olmayan bir zamanda gerçekleşen olağanüstü olayların anlatıldığı nesir türüne denir.

Masalın Özellikleri:

Masalda kişiler olağanüstü özelliklere sahip olabilirler.
Kişilerin dışında olağanüstü canlılar da olabilir.
İyiler her zaman kazanır, kötüler her zaman kaybeder.
Yer ve zaman tam olarak belli değildir.
Çocukları eğitme amacı taşır.
Başında tekerleme bulunur.

Masalın Bölümleri:

Serim( Giriş): Tekerlemelerle giriş yapılır. Kişiler tanıtılır.Masalın konusu hakkında bilgi verilir.
Düğüm ( Gelişme): Okuyucunun merakını tahrik edici şekilde kahramanın başından geçen olaylar işlenir. Olay bir çözüme kavuşturması gereken noktaya getirilir.
Çözüm (Sonuç): Olay bir sonuçlanır. İyiler kazanır.

Masal Türleri:

Anonim Masallar: Söyleyeni belli olmayan masallara denilir. Keloğlan Masalları gibi
Sanatsal Masallar: Söyleyeni belli olan ve belli bir amaçla yazılan masallara denilir.

Dünya Edebiyatında Masal

Eğer fabllar masaldan sayılırsa dünyada yazılan ilk masal Beydeba’nın Kelile ve Dimne’sidir. Bunun dışında “Binbir Gece Masalları”, “Grimm Kardeşler Masalları”, “La Fontaine Fabl”larıbu alanda önemli eserlerdir

Türk Edebiyatında Masal

Keloğlan Masalları anonim alanda en bilinen Türk masallarıdır. Sanatsal Masal anlamında ise Şinasi’nin “Tercüme-i Manzume”si La Fontain’den çeviridir. Eflatun Cem Güney masal alanında Türk Edebiyatında önemli çalışmaları olan birisidir.

4- Fabl :

Çoğunlukla hayvanların insana ait davranışları sergileyip konuşmalarına dayanan manzum ya da nesir şeklinde olan öykülerdir. Bazı kaynaklar fabl türünü masala dahil ederler. Bu nedenle dünyaca ünlü fabl türündeki eserleri masala örnek verirler.

Fabl özellikleri:

Aynı masaldaki gibi olağanütülükler olabilir.
Masaldaki gibi ders verme amacı vardır.
Ağırlıklı olarakkişileştirme ve konuşturma sanatları kullanılır.
Hem şiir şeklinde hem de üz yazı şeklinde olabilirler.

Fablların Bölümleri:

Giriş : Kahramanların tanıtımı yapılır. Olay hakkında okuyucuyu az çok bilgisi olması sağlanır.
Gelişme: Olayların birbirine bağlandığı bölümdür.
Sonuç: Fabl’ın en kısa bölümüdür. Olay beklenmedik, şaşırtıcı bir şekilde biter.
Kıssdan Hisse: Verilmek istenen ana fikir aktarılır. Bu bölüm her zaman olmaz. Bazen başta da olabilir. Olmadığı zaman ana fikir okuyucuya bırakılır.

Dünya Edebiyatında Fabl:

Beydeba'nın fablları Kelile ve Dimne adlı bir eser bilinen ilk fabllardandır. Ezop ve La Fontaine de Batı edebiyatında büyük fabl yazarlarıdır.

Türk Edebiyatında Fabl:

Türk Edebiyatındaki ilk fabl örneği 'Harname' (Şeyhi)dir. Ahmet Mithat Efendi ve Şinasi', Recaizade Mahmut Ekrem, Nabizade Nazım’ın fabl üzerine çalışmaları vardır.

5-Halk Hikayeleri:

Nazım-nesir karışık aşıklar tarafından anlatılan masalsı-destansı hikayelere denir.

Özellikleri:

İlk halk hikayesi örneği olarak Dede Korkut Hikayeleri kabul edilir.
Aşıklar tarafından halka aktarılır.
Dini, ahlaki , kahramanlık ve aşk konuları genelde iç içe geçmiştir.
Olağanüstülükler az da olsa görülebilir.
Nazım- nesir karışıktır.
Destan ile roman arası geçiş özelliği gösterir.
Gerçekleşmiş tarihi bir olaya dayanmasına gerek yoktur.

Kerem ile Aslı, Tahir ile Zühre, Arzu ile Kamber ünlü halk hikayelerindendir.

6-Manzum Hikaye:

Olayı anlatan şiirlere denilir. Ya da şiir şeklinde yazılmış hikayelerdir de denilebilir.

Bu tür kendisini Tanzimat Döneminden sonra göstermeye başlamıştır. Recaizade Mahmut Ekrem, Teyfik Fikret, Mehmet Akif Ersoy, Yahya Kemal Beyatlı ünlü manzum hikaye şairleridir.

Özellikleri:

Konunun işlenişi bakımından hikayeye benzer.(Giriş, gelişme, sonuç)
Didaktik özellik gösterirler.
Ölçü ve uyağa dikkat edilir.
Karşılıklı konuşmalar dizelerde verilebilir.

Örnek:

Yavuz Sultan Selim Han'in onunde
Ok atan ihtiyar Bektas Subasi,
Bu yuksek tepeye dikti bu tasi
O gazi hunkarin mutlu gununde..

Vezir, molla, aga, bey, takim takim
Günesli bir nisan gunu ok atti.

..........
Yahya Kemal Beyatlı

7-Destan

Bir milletin hayatında yer etmiş olayların, kahramanlıkların nesilden nesile geçerken olağanüstülükler de katılarak anlatılması ile ortaya çıkan türdür.

Destanların Özellikleri:

Bazıları anonimdir, bazıları ise bir şair tarafından yazılmıştır.
Şiir şeklindedirler. Ancak anonim olan doğal destanların çoğu günümüze nesir şeklinde ulaşmışlardır.
Olağanüstü olaylar ve kişilikler barındırırlar.
Genellikle aşk, yiğitlik, kahramanlık üzerine bir olay örgüsü vardır.

Destan Türleri:

Destanlar 2’ ye ayrılır:

a- Doğal Destanlar:

Anonim destanlara denilir. Söyleyeni belli olmayan, sonradan derlenmiş destanlardır.

Doğal Destanlar üç safhada ortaya çıkarlar:

1. Doğuş Safhası: Önemli bir olay gerçekleşir. O olayda kahraman ya da kahramanlar toplum tarafından kabul görür.
2. Yayılma Safhası: Olay ve kahramanların yaptıkları sözlü iletişim yoluyla anesiller arasında aktarılır.
3. Derleme Safhası: Bir kişi tarafından sözlü olan destanın yazıya geçirilmesi safhasıdır.

Dünya Destanları:

İngiltere → Beawolf
Almanya →Nibelungenlied
Fransa → Chanson de Roland
İspanya → Le Cid
Hindistan → Mahabarata
Hindistan → Ramayana
Japonya → Şinto
Rusya → İgor
Sümerler → Gılgamış
İran → Şeyhname
Fin → Kalevela

Türk Destanları:

İslamiyetten Önce:

Altaylar→ Yaratılış
Sakalar→ Alp Er Tunga, Şu
Hun-Oğuz→ Oğuz Kağan, Attila
Göktürkler→ Bozkurt, Ergenekon
Uygurlar→ Türeyiş, Göç

İslamiyetten Sonra:

Kırgızlar → Manas
Moğallar → Cengiz Han Destanı
Tatar- Kırım→ Edige, Timur
Karahanlılar→ Satuk Buğra Han
Selçuklu-Osmanlı→ Seyyid Batal Gazi, Danişmend Gazi, Köroğlu

b. Yapma Destanlar:

Genelde gerçekleşmiş bir olayın şair tarafından destan şeklinde yazılması ile ortaya çıkar. Yapma Destanları iki başlık altında inceleyebiliriz:

1. Dünya Edebiyatında Yapma Destan:

İngiliz John Milton’un “Kaybolmuş Cennet”, İtalyan Dante’nin “İlahi Komedya” yine İtalyan sanatçı Tasso’nun Kurtarılmış Kudüs’ü dünya çapında en ünlü yapay destanlardandır.

2. Türk Edebiyatında Yapay Destan:

Üç Şehitler destanı: ….F. Hüsnü Dağlarca….
Çanakkale Destanı: ….M.Akif Ersoy….
Genç Osman Destanı:….kayıkçı Kul Mustafa….
Selçukname : ….Yazıcıoğlu Ali….
Kuvay-ı Milliye Destanı: Nazım Hikmet

8- Mesnevi :

Romanın divan edebiyatındaki şiir şeklidir denilebilir. Çünkü modern roman anlayışı henüz yokken olayları en ince ayrıntılarına kadar beyitler şeklinde anlatan bir şiir şekli olarak mesnevi vardı.

Mesnevinin Özellikleri: